System edukacji, program opieki zdrowotnej, wymiar sprawiedliwości czy ordynacja podatkowa – to tylko niektóre z elementów funkcjonowania państwa, które mógłby leżeć w wyłącznej kompetencji autonomicznego województwa górnośląskiego, gdyby powrócić do przedwojennych atrybutów regionu w oparciu o współczesne doświadczenia krajów związkowych zachodniej Europy. Po stronie rządu centralnego pozostawione byłyby z kolei tylko niektóre zadania z zakresu administracji w wymiarze ogólnopaństwowym np. dotyczące prowadzenia polityki zagranicznej.
Decentralizacja to przyszłość
Przedstawiona powyżej myśl górnośląskich regionalistów nie tylko z biegiem czasu nie traci na znaczeniu, ale wręcz z każdym kolejnym rokiem – kolejną pochopną decyzją władz centralnych względem regionu, kolejnym przykładem braku zrozumienia dla jego szczególnej specyfiki czy też przejawem niedoszacowania na tle innych części kraju – skupia wokół siebie coraz liczniejszą grupę zwolenników. Jednak nie tylko dlatego.
Poza poczuciem krzywdy, budowanym na kanwie niekorzystnych dla regionu decyzji wynikających z odgórnego zarządzania, wpływ na wzrost poparcia wobec idei autonomii mają również takie czynniki jak stały rozwój społeczeństwa informacyjnego, rosnąca znajomość języków obcych czy swobodny przepływ ludności.
Mieszkańcy Górnego Śląska znacznie częściej niż jeszcze 20 lat temu czy w czasach PRL, dostrzegają różnice pomiędzy modelem funkcjonowania społeczeństwa w krajach zachodnioeuropejskich – państwo jako federacja kilku różnych krajów związkowych, a tym co za słuszne uznawało i uznaje się dziś w Polsce – państwo jako jednolity organizm pod względem struktury i celów.
Znacznie częściej zauważają też to, że pomysły dotyczące decentralizacji państwa czy powrotu do autonomii regionu, nie wynikają wcale z wybujałych fantazji regionalistów rządnych rewolucyjnych zmian, a z konkretnych rozwiązań opartych na zdobyczach demokracji oraz silnie zakorzenionej w dziejach Europy historii Górnego Śląska.
Bo co gdyby większość decyzji dotyczących regionu zapadała znów w Katowicach? Tu mieściła się siedziba rządu i pomniejsze ministerstwa? Co gdyby w sali Sejmu Śląskiego, jak przed niemal stu laty, znów zbierał się regionalny parlament?
Czerpiąc z doświadczeń własnych Górnego Śląska, jak i praktyki współczesnych krajów związkowych (landów, kantonów), nie trudno jest sobie to wszystko wyobrazić. Tak samo jak nietrudno uciekać się do podobnych górnolotnych wyobrażeń, gdy wobec tego co dzieje się dziś wokół, zaczyna coraz bardziej brakować tchu.
Górnoślązaków wyjście z niebytu
Z początkiem 2022 roku Górny Śląsk odzyskał autonomię pod postacią nowego województwa górnośląskiego, zagwarantowanego w ramach znowelizowanej konstytucji i zreformowanego podziału administracyjnego państwa polskiego.
Nie wzniesiono przy tym żadnych murów ani nikogo z tego powodu nie napiętnowano. Uznając na powrót wcześniejsze przyrzeczenia, z górnośląskiej części polskiego państwa zdjęto jedynie pęta odgórnego zarządzania, przywracając jej tym znów wiarę we własną wartość i własne siły. Co więcej, mimo wielu nowych wyzwań wynikających z tak szeroko podjętego zobowiązania, w serca mieszkańców województwa wlała się nie tylko nadzieja, ale też i wielka radość z osiągniętego przełomu, połączona z poczuciem jeszcze większej niż dotąd odpowiedzialności za to małe-duże dobro wspólne i przyszłe losy całego regionu.
W cieszących się bardzo wysoką frekwencją pierwszych wyborach do Sejmu Górnośląskiego wybrano 36 parlamentarzystów, reprezentujących proporcjonalnie wszystkie części Autonomii. Niedługo potem koalicję zawiązały ugrupowania z największą liczbą mandatów – Wolny Sojusz Europejski oraz Inicjatywa dla Górnego Śląska.
W udostępnionej publicznie umowie koalicyjnej obie partie zobowiązały się do wdrażania kolejnych instancji województwa autonomicznego oraz budowy nowoczesnego regionu, ukierunkowanego na rozwój gospodarczy i społeczny.
Kolejne miejsca w parlamencie również zajęły ugrupowania wywodzące się z regionalnych środowisk, a także dwie największe ogólnopolskie partie polityczne.
W trakcie sesji inauguracyjnej parlamentu po raz pierwszy wyłoniono i przedstawiono Prezydenta Ministrów – szefa rządu regionalnego, zaprezentowano też kierowników wszystkich nowo powołanych do życia górnośląskich ministerstw.
W uroczystości zaprzysiężenia pierwszego w XXI wieku górnośląskiego gabinetu wzięło udział wielu wysokich rangą przedstawicieli państwa polskiego, państw ościennych i wspólnoty europejskiej, na czele z prezydencją Unii Europejskiej. Plac Sejmu Śląskiego nigdy wcześniej nie zgromadził tak wielu radosnych ludzi, pełnych nadziei na lepszą przyszłość dla siebie i całego regionu.
– Górny Śląsk odzyskał autonomię, wciąż jednak pozostaje częścią większej całości. Pełni wdzięczności za docenienie naszej odrębności, specyficznej struktury i historii, ale też europejskich aspiracji, wnosimy o dalsze wzrastanie w tej wzajemnej relacji dla dobra wszystkich obywateli, tych z Polski i z Górnego Śląska – powiedział Prezydent Ministrów w swoim przemówieniu skierowanym do przedstawicieli polskich władz.
Rząd na co dzień sprawuje władzę w stolicy Autonomii – Katowicach, nowoczesnym centrum gospodarczym i biznesowym, do którego prowadzą największe arterie komunikacyjne, a także liczne linie kolejowe i autobusowe dobiegające z każdej części autonomicznego województwa oraz wielu zakątków Polski i Europy.
W Katowicach mieści się siedziba parlamentu. Deputowani, wybierani na czteroletnią kadencję, obradują w tej samej sali sejmowej, w której w latach międzywojennych swoje obowiązki sprawował Sejm Śląski.
W granicach regionu nie wyróżnia się żadnej narodowości, bo niezależnie od tego skąd dany obywatel pochodzi i z jaką grupą się identyfikuje, jest mieszkańcem Górnego Śląska w całym tego słowa znaczeniu. Dysponuje swobodą wypowiedzi, pełnią praw osobistych, politycznych, ekonomicznych, kulturowych i społecznych.
Górnośląskie obywatelstwo, ściśle powiązane z obywatelstwem polskim, posiadają wszyscy zameldowani w regionie mieszkańcy. Z przynależności do Autonomii po stronie obywateli wiąże się przyrzeczenie dbałości o dobro wspólne, drugiego człowieka, ale też liczne, głównie niematerialne, obywatelskie przywileje.
Językiem urzędowym obowiązującym w Autonomii jest język polski.
Rzeczpospolita była na tak
Aby umożliwić tak diametralną zmianę w strukturze administracyjnej Polski, wcześniej na gruncie ogólnopaństwowym znowelizowano pod tym kątem konstytucję, uchwalono statut organiczny województwa górnośląskiego, stanowiący gwarancję swobód i obustronne potwierdzenie partnerskich relacji z państwem polskim.
Za przyjęciem musiał opowiedzieć się polski rząd, a Zgromadzenie Narodowe większością kwalifikowaną przyjąć wszystkie nowe rozwiązania.
W gminach rozpisano lokalne referenda, w których mieszkańcy terenów leżących w górnośląskich granicach, ale też i ziem z nimi funkcjonalnie powiązanych, zadecydowali o swojej przynależności. Powiaty i gminy niezainteresowane udziałem w Autonomii, a będące dotąd częścią zlikwidowanego województwa śląskiego i opolskiego, przyłączono do sąsiednich województw – małopolskiego i dolnośląskiego.
Świat żywo zainteresował się jednym w Polsce województwem autonomicznym, a przy tym przemianą, jaka dokonała w społeczeństwie tego kraju w kontekście dążeń mieszkańców Górnego Śląska ku odzyskaniu należnej im podmiotowości.
Ustalenie autonomii w państwie dotąd szczycącym się unitarnym charakterem, zostało przyjęte z dużym zaskoczeniem, ale i dużą radością. Okazało się bowiem, że przy faktycznej chęci zrozumienia i faktycznej potrzebie rozwoju, udało się oddalić demony separatyzmu, które dotąd targały polskim społeczeństwem. Mieszkańcy innych części kraju zrozumieli, że autonomia Górnego Śląska nie oznacza oderwania tego regionu od Polski, przyłączenia „do Niemiec” czy powstania w Europie nowego państwa narodowego, którego celem z jakiś względów byłoby wyjałowienie istniejącej w nim struktury społecznej. W autonomii dostrzegli rozwiązanie pozwalające temu regionowi wzrastać w sposób znacznie bardziej adekwatny do jego potrzeb i możliwości.
Za sprawą tej wewnętrznej polskiej przemiany, kwestia upodmiotowienia Górnego Śląska długo nie schodziła ze stron głównych najbardziej opiniotwórczych tytułów – o Autonomii regularnie pisał m.in. Time, Der Spiegel i L’Express. Amerykańskie dzienniki mówiły o powrocie najbardziej amerykańskiego województwa II RP na właściwe tory, a europejskie tytuły rozpisywały się na temat procedur, jakich dochowano przy wdrażaniu nowych struktur, oraz panujących po obu stronach nastrojach.
„W dobie wielu rozczarowań i wielu niepokojów, czymś niezwykłym okazało się podjęte w Polsce porozumienie. To dlatego, że wszystkie rozmowy dotyczące dotąd drażliwej kwestii przywrócenia autonomii przebiegały nie tylko w sposób bardzo kompleksowy, ale i bez żadnych negatywnych emocji po każdej z dwóch stron. W efekcie, dotrzymując wszelkich procedur, zgodzono się znów spełnić przyrzeczenie sprzed ponad stu lat, jak również po raz pierwszy od kilku dekad, scalić dotąd sztucznie rozdzielone górnośląskie ziemie w jednym autonomicznym województwie” – relacjonowano.
Tuż po pełnym ukonstytuowaniu nowego jednostki, pod adresem Katowic popłynęły gratulacje z wielu krajów Europy, w tym z Badenii-Wirtembergii, Hesji, Dolnej Saksonii, Walonii, Katalonii i Bazylei. Przywódcy wielu z nich nie kryli się z tym, że dotąd raczej niewiele o Górnym Śląsku wiedzieli, tym chętniej dając wyraz swojego zadowolenia z pozyskania nowego partnera, chcąc jakby zadośćuczynić za wszystko czego wspólnie dotąd nie doświadczano. Niewiele było takich miejsc, gdzie o regionie tym wciąż w jakimś stopniu pamiętano, nie spisując go po wojnie w całości na straty.
Rząd i ministerstwa
Procedurę kompletowania struktur administracyjnych Autonomii rozpoczęto na długo przed wyborami. Nad stosowanymi dziś rozwiązaniami pracowała grupa rodzimych ekspertów, ale i delegaci zaproszeni do tego grona z Polski i Unii Europejskiej.
Zadaniem było stworzenie struktur o nowych kompetencjach, także na bazie dotąd funkcjonujących instytucji, w ramach dwóch zlikwidowanych województw: śląskiego i opolskiego. Wzorowano się przy tym na rozwiązaniach zdobytych przez inne kraje związkowe, ale jednocześnie też starano się wdrożyć koncepcje zupełnie nowe, które na bazie istniejących dotąd struktur nie miały możliwości do zaistnienia.
Po zakończeniu prac przygotowawczych i dokonaniu transformacji, zatrudnienie w administracji rządowej Autonomii okazało się być mniejsze, aniżeli liczba pracowników zatrudnianych dotąd przy obsłudze dwóch odrębnych górnośląskich województw.
Kadry ministerialne zasilili dotychczasowi pracownicy administracji samorządowej, nowo zatrudnieni specjaliści z różnych dziedzin, ale też pracownicy naukowi z Uniwersytetu Śląskiego, Politechniki Śląskiej i Uniwersytetu Ekonomicznego. Szkoły wyższe przy tej okazji zyskały dodatkowe możliwości rozwoju w oparciu o stałą i bardzo bliską współpracę z rządem w Katowicach.
Ostatecznie do życia powołano dziewięć górnośląskich ministerstw, z nadrzędną dla nich kancelarią stanu. Ich siedziby rozłożono na przestrzeni Katowic, ale i ościennych miast, w biurowcach stanowiących własność autonomicznego województwa.
State Chancellery of Upper Silesia / Oberschlesischen Staatskanzlei |
Upper Silesian Ministry of Economy and Infrastructure |
Upper Silesian Ministry of Interior |
Upper Silesian Ministry of Finance / Oberschlesisches Finanzministerium |
Upper Silesian Ministry of Justice / Oberschlesisches Justizministerium |
Upper Silesian Ministry of Science |
Upper Silesian Ministry of Culture, Youth and Sport |
Upper Silesian Ministry of Environment, Climate and Energy Management |
Upper Silesian Ministry of Social Affairs and Integration |
Upper Silesian Ministry of Digital Strategy and Automation |
W ramach struktur rządowych wyróżniono też Przedstawicielstwo Górnego Śląska w Warszawie oraz Rzecznictwo Górnego Śląska w Brukseli. Oba organy mają na celu zabiegać o interesy regionu, odpowiednio na szczeblu centralnym i europejskim.
– Na dziś większość najważniejszych stanowisk została obsadzona w drodze otwartych konkursów, ale to nie znaczy, że definitywnie zamknęliśmy proces rekrutacji. Wciąż szukamy specjalistów gotowych do pracy na rzecz Autonomii – ujawnia Dyrektor Departamentu Kadr w Górnośląskiej Kancelarii Stanu, podmiotu zatrudniającego urzędników na szczeblu administracji rządowej. – Przyszłych urzędników przyciągamy nie tylko atrakcyjnym wynagrodzeniem, ale też warunkami, w jakich nasi pracownicy sprawują codzienne obowiązki. Nasze doświadczenia pokazują, że tworząc miejsca pracy z dużym szacunkiem dla pracownika, zyskujemy nie tylko jego uznanie, ale też bardzo dobrą efektywność pracy, która bezpośrednio przekłada się na rosnące zadowolenie naszych obywateli z tworzonego przez nas prawa czy kolejnych wdrażanych w regionie rozwiązań. Wcześniej warunki pracy w sektorze administracji publicznej równano w dół, przez co w ciągu kilku lat z całego sektora wydrenowano bardzo wielu wysokiej klasy specjalistów. Mamy nadzieję, że wyznaczone przez nas standardy nie tylko pozwolą budować wykwalifikowaną kadrę administracyjną, ale też wpłyną na praktyki stosowane w przedsiębiorstwach działających na terenie Autonomii. Chcemy promować lokalnych przedsiębiorców, którym tak jak nam, bardzo zależy na zapewnieniu mieszkańcom Górnego Śląska odpowiednio wyposażonych i dobrze wynagradzanych miejsc pracy.
U podstaw nowej struktury administracyjnej legła dbałość o prostotę i klarowność. Kreśląc całość od zera, starano się skrócić procedury biurokratyczne, a tym samym ograniczyć związane z nimi niepotrzebne koszta, i to zarówno po stronie obywateli, jak i konkretnych urzędów. Dzięki temu zasada działania systemu stała się zrozumiała dla każdego mieszkańca, a ścieżki realizacji konkretnych spraw są przystępne bardziej niż dotąd. Kontakt z petentami i pomiędzy urzędami prowadzony jest regularnym językiem. Jeśli to odpowiada danym stronom, także w przekładzie na język mniejszości.
Na tych samych zasadach zostały przygotowane podstawowe ustawy dotyczące – obok prawa administracyjnego i podatkowego – także takich gałęzi jak: prawo cywilne, prawo pracy czy prawo karne. Zrewidowane prawo jest proste i napisane z myślą o obywatelach. Stroni się w nim od przepisów niejasnych i niespójnych, które mógłby otwierać drogę do nadużyć. Dzięki takiemu podejściu, obywatel wie i rozumie, jakie prawa mu przysługują, a organy i reprezentujący je ludzie mogą postępować według w pełni klarownych wytycznych. Przede wszystkim prawo nie zależy już od pojętności urzędników.
Autonomiczne znaczy nasze
Z początkiem 2022 roku na rzecz autonomicznego województwa przeszły wszystkie nieruchomości stanowiące dotąd własność Skarbu Państwa – przede wszystkim lasy, korytarze rzeczne i tereny posadowienia infrastruktury.
Mimo że obszar oddziaływania Górnośląskiego Ministerstwa Gospodarki i Infrastruktury, zarządcy tego mienia, jest stosunkowo niewielki – z dowolnego miejsca w województwie do każdego jego krańca można dotrzeć samochodem w przeciągu nieco ponad godziny – to ma wpływ na jakość życia bardzo wielu ludzi przez wysoką gęstość zaludnienia regionu.
Ministerstwo jest przy tym właścicielem takich podmiotów jak Tramwaje Śląskie, Koleje Śląskie czy Zarząd Transportu Metropolitalnego. Ponadto poprzez swoje wewnętrzne komórki w pełni realizuje obowiązki pozostające dotąd w gestii Lasów Państwowych, Państwowego Gospodarstwa Wodnego, Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Zarządu Dróg Wojewódzkich oraz kilku innych podmiotów o podobnym znaczeniu.
– Jako nadrzędny zarządca regionalnego majątku potrafimy dużo sprawniej reagować na zachodzące potrzeby czy komunikowane przez obywateli problemy z infrastrukturą. Działając tutaj, na miejscu, nie tylko dobrze znamy stan naszego posiadania, ale też, przez dużo prostsze procedury i większe możliwości budżetowe, poświęcamy temu zadaniu znacznie więcej uwagi. Korzystamy przy tym w pełni ze środków wypracowanych w regionie – budżetu górnośląskiego, który tworzą m.in. wpływy z całego ustalanego w regionie spektrum podatków i opłat, wpływy z cła, a nawet z zysków osiąganych przez nasze spółki – wyjaśnia Górnośląski Minister Gospodarki i Infrastruktury.
Autonomicznemu województwu górnośląskiemu przypadły wszystkie udziały należące dotąd do Skarbu Państwa w spółkach takich jak Tauron Polska Energia, Węglokoks, Górnośląskie Towarzystwo Lotnicze, Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów, Drogowa Trasa Średnicowa, Towarzystwo Finansowe Silesia i Fundusz Górnośląski, oraz udziały mniejszościowe w innych państwowych spółkach, które zostały przyznane województwu proporcjonalnie do liczby mieszkańców.
Na tym samym założeniu Górnośląskiemu Ministerstwu Kultury, Młodzieży i Sportu nadana została piecza nad takimi instytucjami jak Biblioteka Śląska, Muzeum Śląskie, Muzeum Górnośląskie, Filharmonia Śląska, Stadion Śląski i Park Śląski. Górnośląskie Ministerstwo Spraw Społecznych i Integracji objęło szpitale wojewódzkie oraz instytuty medyczne, Górnośląskie Ministerstwo Nauki odebrało Okręgową Komisję Egzaminacyjną, kuratoria oświaty i placówki doskonalenia nauczycieli, z kolei Górnośląskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przejęło wojewódzkie komendy, strażnice, ośrodki ruchu drogowego, a także więzienia i zakłady karne. Wszystko to ze związanymi z nimi dobrami, ale i poważnymi zobowiązaniami względem regionu.
Jednocześnie od rządu regionalnego zależy również to, jakie warunki będzie stwarzał dla przedsiębiorstw prywatnych działających na terenie całego podległego obszaru. Czy będzie sprzyjał podmiotom istniejącym oraz czy, i jak, pozyskiwał nowych.
– Przygotowujemy takie działania, które będą zachęcać do lokowania kapitału w Autonomii. Górny Śląsk ma ku temu wszelkie predyspozycje, a teraz także i pełne możliwości kreowania sprzyjających okoliczności dla inwestorów. Chcemy czerpać jeszcze więcej korzyści z naszej bardzo dogodnej lokalizacji, rozwiniętej infrastruktury transportowej, wykwalifikowanych pracowników, doskonałych uniwersytetów i wysokiej jakości życia – wylicza Górnośląski Minister Gospodarki i Infrastruktury.
W głównych miastach Autonomii już widoczne jest ożywienie, spowodowane póki co impulsem związanym z nowymi uprawnieniami. Przedsiębiorcy z branży nieruchomości przystąpili do nowych inwestycji mieszkaniowych i biurowych. Rośnie popyt na powierzchnie produkcyjne i magazynowe, a coraz prężniej rozwijający się biznes sprzyja powstawaniu kolejnych hoteli oraz infrastruktury towarzyszącej. Jednocześnie wciąż rośnie liczba wydarzeń odbywających się w Spodku i Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach. Kongresy i konferencje biznesowe stają się też powoli domeną innych publicznych obiektów, takich jak Hala Gliwice i Stadion Miejski w Tychach, jak również odpowiednio przystosowanych przestrzeni prywatnych, które oferują takie miejsca jak Galeria Szyb Wilson czy Elektrociepłownia Szombierki.
W dłuższej perspektywie już dziś część central rozważa przenosiny do Katowic, a to z racji na dużo korzystniejsze prawo, atrakcyjne położenie i dobre warunki, w tym dużą różnorodność i otwartość kulturową regionu. W ślad za centralami podążą pracownicy, którym sprzyja hybrydowa urbanistyka stolicy, gdzie na obszarze samego centrum biurowce klasy A przeplatają się z obiektami kultury, instytucjami publicznymi, ale i budynkami mieszkalnymi o różnorodnym metrażu i prestiżu.
– Dokładamy wszelkich starań, by prawo i stawki podatkowe ustalane na terenie Autonomii były akceptowalne dla większości mieszkańców i przedsiębiorców, a nasz rynek dobrze wypadał na tle konkurencji. Nie możemy przy tym jednak zapominać o tym, że to, co jako region posiadamy i czym na co dzień się zajmujemy, to ogromny obszar działania, z którym wiąże się jeszcze większe zobowiązanie – podkreśla Górnośląska Ministra Finansów. – To prawda, że budżet Górnego Śląska cechują wysokie dochody, ale w ślad za tym, w związku z naszym standardem życia i ustrojem ukierunkowanym na rozwój społeczny, także i odpowiednio wysokie wydatki związane z utrzymaniem dobrej infrastruktury, sprawnej służby zdrowia czy dogodnych połączeń wewnętrznych. Stanowiąc o finansach regionu, musimy zdroworozsądkowo wyważyć wszystkie te fundamentalne kwestie, tak by nie zachwiać podstawami, a tym samym zapewnić Autonomii dalszy byt i dalszy zrównoważony rozwój – dodaje.
Region wznoszą innowacje
Budowa nowych struktur administracyjnych pozwoliła zrewidować dotychczasowe kierunki w zakresie cyfryzacji. W ciągu kilku miesięcy od powołania województwa autonomicznego, od podstaw wdrożono nowe systemy ewidencji ludności, w tym nową wielozadaniową platformę komunikacyjną i multifunkcjonalny dowód tożsamości.
Nowe narzędzia pozwalają m.in. na łatwy i równy dostęp do danych, także tych potrzebnych do prowadzenia działalności gospodarczej, otrzymania licencji, koncesji, pozwoleń i wielu innych. Czas na pozyskanie żądnych dokumentów został dzięki temu skrócony z tygodni lub kilku dni do maksymalnie paru godzin, i to tylko w sytuacji, kiedy system nie jest w stanie wygenerować decyzji bez ingerencji urzędnika. Znacznie rozbudowany system ewidencji pozwala też na automatyczne naliczanie należności, zdalne przyznawanie uprawnień i realizację określonych świadczeń. W kolejnych wyborach, tym razem municypalnych, dzięki nowemu rozwiązaniu po raz pierwszy przeprowadzone zostanie głosowanie przez internet. Nowatorski system głosowania – mający uszczelnić cały proces, ułatwić oddawanie głosów oraz zredukować koszty druku – sprawdzi się też przy okazji konsultacji czy konieczności przeprowadzenia regionalnego referendum. Równocześnie z działaniami dotyczącymi oprogramowania, w terenie trwa dalsza rozbudowa infrastruktury sieciowej dla celów przetwarzania danych, a to w oparciu o bardzo pojemne sieci światłowodowe.
– Wprowadzając innowacyjne rozwiązania z zakresu e-administracji, skorzystaliśmy ze znakomitych doświadczeń nadbałtyckiej Estonii, kraju podobnego nam wielkościowo. Dzięki temu, ale też wielkiej determinacji naszych koderów, zastosowana technologia od momentu uruchomienia w pełni sprawdza się w wielu codziennych sytuacjach oraz odpowiada na różne potrzeby mieszkańców Górnego Śląska. Na dzień dzisiejszy nie tylko nie odbiegamy pod tym względem od standardów wspólnoty, ale wraz z naszymi unijnymi partnerami, wyznaczamy nowe kierunki dla współczesnego świata – tłumaczy Górnośląska Ministra Strategii Cyfrowej i Automatyzacji.
Wdrożone w regionie rozwiązania mają zbliżyć obywatela do instytucji Autonomii, ułatwić kontakt z administracją rządową, jak również zachęcić do pogłębionej współpracy. Dzięki nowym narzędziom, w tym zwłaszcza wdrożonej w pełnym zakresie e-korespondencji, udało się też znacznie zmniejszyć obieg tradycyjnych papierowych dokumentów w przestrzeni biurowej i w przekazach pomiędzy obywatelami. Narzędzia zapewnia ponadto otwarty dostęp do struktur i całkowitą transparentność wszystkich organów publicznych. Bezpieczeństwo nad zasobami cyfrowymi zapewniają dedykowane komórki Górnośląskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
– Przed przywróceniem Autonomii to wszystko nie byłoby możliwe. Działania dotyczące sfery przemian w administracji były wcześniej mocno ograniczone, a to przez sztywne ogólnokrajowe przepisy i brak woli decydentów. Autonomia także i pod tym względem zapewnia nam dużą elastyczność oraz możliwość kreowania rzeczywistości, z której chętnie korzystamy, chcąc zmieniać nasz mały skrawek świata na lepsze – podkreśla Górnośląska Ministra Strategii Cyfrowej i Automatyzacji.
W ślad za automatyzacją administracji, podobną drogą podążać mają procesy w innych przestrzeniach ważnych dla regionu, w tym także w sektorach, w których obecnie brakuje lub w przyszłości będzie brakować odpowiedniego zaplecza lub rąk do pracy. Przykładem jest wznowienie projektu budowy miejskich wież szklarniowych, na wzór tej, która przed dekadami debiutowała w Chorzowie, czy sukcesywne wdrażanie autonomicznych pojazdów do celów obsługi górnośląskiej ludności w zakresie transportu czy utrzymania porządku.
Autonomia skupia się też na działaniach mających korzystnie wpływać na wygląd oraz funkcjonalność małych miejscowości – kablowaniu i przebudowie sieci technicznych, także w celu zwiększenia niezawodności łączy, oraz racjonalizacji infrastruktury transportowej dla większego bezpieczeństwa.
Autonomia odpowiada ponadto za system gospodarowania odpadami, który wkrótce zostanie zreformowany przez Górnośląskie Ministerstwo Gospodarki i Infrastruktury. Reforma ma iść w parze z regulacjami dotyczącymi sprzedawanych i wytwarzanych produktów w zakresie ich opakowań, tak by eliminować związane z tym zagrożenia u samej podstawy. Do Sejmu Górnośląskiego już trafił projekt prawa o gospodarce cyrkularnej, stanowiącej zaczątek wzorowanego na krajach zachodnich systemu Poszerzonej Odpowiedzialności Producenta. Nowe prawo ma wprowadzić też zakaz niszczenia nowych lub prawie nowych zwróconych/odesłanych produktów oraz kaucje na butelki zwrotne. Docelowo poziom recyklingu tego typu odpadów w Autonomii ma być pełny. O resztę zadba spalarnia śmieci, budowana przy udziale środków zagwarantowanych przez Unię Europejską, która pozwoli obniżyć koszty przetwarzania odpadów po stronie mieszkańców oraz dostarczać ciepło do gospodarstw domowych.
Wiele zmian w dłuższej perspektywie czasu czeka też sektor energetyczny, który wyraźnie odstaje na tle systemów użytkowanych współcześnie przez kraje zachodnioeuropejskie. Niwelacja zaszłości będzie kosztownym zabiegiem, ale koniecznym, jeśli rozwój Górnego Śląska ma zostać oparty o stabilne i efektywne podstawy. Trzonem zmian w tym zakresie są rozwiązania związane z pozyskiwaniem zielonej energii, które w krótszej perspektywie mają wspierać pojemne magazyny, a w dłuższej elektrownia jądrowa, gwarantująca odpowiednią moc w podstawie, stabilną produkcję, przy bardzo niewielkiej rocznej emisji CO2 do atmosfery.
– Odchodzimy od źródeł stałych na źródła odnawialne, przede wszystkim poprzez rozproszoną fotowoltaikę i budowę farm wiatrowych przy udziale prywatnych inwestorów. Zachęcają nas do tego rosnące ceny uprawień do emisji gazów cieplarnianych, które są związane z eksploatacją istniejących elektrowni węglowych, jak również spadające koszty inwestycji w źródła odnawialne – wyjaśnia Górnośląska Ministra Środowiska, Klimatu i Energii. – Wspierają nas w tym miejskie samorządy i spółdzielnie, pokrywające dachy galeriowców, a niekiedy nawet i całe szklane elewacje, nowoczesnymi panelami; czy katowicki bank komercyjny, świadczący obywatelom nieoprocentowane pożyczki na cele ekologiczne. Wszystko to z pożytkiem dla środowiska, ale i finansów mieszkańców oraz samej Autonomii. Atrakcyjne ceny energii to też szansa dla dalszego rozwoju elektromobilności, w tym także w transporcie towarowym i związaną z nią produkcją. Tania energia to klucz dla naszego dalszego rozwoju – podkreśla.
Autonomię ma wkrótce wyróżniać także elektryczny tabor autobusowy z siecią ładowarek pantografowych, wspomagany budową nowych tras tramwajowych i trolejbusowych. Uzupełnieniem działań związanych z niskoemisyjnym transportem są systemy wspólnego użytkowania elektrycznych samochodów osobowych i rowerów, oferowane przez spółkę energetyczną Autonomii i sprzyjające temu przedsiębiorstwa z sektora prywatnego. Regionalny program rozwoju elektromobilności gwarantuje ponadto promocję przesiadek na transport zbiorowy oraz system zniżek na bilety długookresowe. Twórcy programu zakładają, że przy odpowiednio wysokim wskaźniku wykorzystania, cały system transportu komunalnego mógłby być z czasem finansowany wyłącznie z budżetu Autonomii i tym samym funkcjonować bez taryfikacji.
Kultura wszędzie dostępna
Autonomiczne województwo górnośląskie w ramach prowadzonej przez siebie polityki kulturalnej zabezpiecza podstawy dla swobodnego rozwoju sztuki i kultury, zapewnia wszystkim obywatelom równy dostęp do treści i instytucji kulturalnych oraz zachowuje dziedzictwo kulturowe regionu w całej jego różnorodności. Zajmujące się tym zagadnieniem Górnośląskie Ministerstwo Kultury, Młodzieży i Sportu daje ponadto podstawy dla nowych działań, zwłaszcza w oparciu o bogate dziedzictwo industrialne.
W celu zachowania i rozwoju krajobrazu kulturowego, ministerstwo wspiera artystów, różnego rodzaju inicjatywy kulturalne, a także wiele organizacji i stowarzyszeń, w takich dziedzinach jak – muzyka, literatura, teatr, taniec, film, nowe media oraz sztuki wizualne. Szczególne znaczenie dla Autonomii ma promocja młodych talentów, obejmująca projekty dla szkół, konkursy kulturalne i stypendia artystyczne. Ministerstwo prowadzi także rozległe działania w zakresie upowszechniania języka śląskiego, ochrony regionalnych zabytków i dóbr kultury, w pełni wspierając przy tym m.in. kopalnię ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach – jako obiekt z listy światowego dziedzictwa UNSECO, oraz wszystkie działania miasta Katowice w dziedzinie muzyki – jako Miasto Kreatywne UNESCO.
Obok takich strategicznych celów jak podniesienie czytelnictwa czy pielęgnowanie autonomii poszczególnych jednostek kultury w ramach gmin, wyzwaniem na najbliższe lata będzie dalszy rozwój sieci tych instytucji, rozwój ich oferty kulturalnej, jak również przebudowa istniejącej infrastruktury o elementy przyjazne dla wszystkich odbiorców.
Ministerstwo koordynuje działania Urzędu Statystycznego w Katowicach, który postawiony został przed wyzwaniem opracowania danych dla obszaru Autonomii za ubiegłe dekady oraz Archiwum Państwowego w Katowicach, które przekształcone zostało w Archiwum Górnośląskie. Podległe ministerstwu Muzeum Śląskie w Katowicach połączone zostało z Muzeum Górnośląskim w Bytomiu pod nazwą Muzeum Górnośląskie, a na czele Urzędu Ochrony Zabytków ustanowiono stanowisko Konserwatora Zabytków Autonomii. Ponadto dzięki staraniom ministerstwa pełnemu rozwiązaniu uległ katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej.
W ramach działań statutowych, ale i chęci rozwoju relacji z innymi krajami, ministerstwo nawiązano współpracę z Muzeum Ziemi Górnośląskiej z siedzibą w Ratingen – placówką krzewiącą wiedzę o Górnym Śląsku wśród odbiorców niemieckojęzycznych nieprzerwanie od 1983 roku. W ślad za tym, władze Autonomii zawarły w Katowicach pierwszą umowę partnerską z wizytującą region kapitułą landu Nadrenia Północna-Westfalia. Umowa pozwoli na swobodną wymianę doświadczeń oraz realizację wspólnych projektów kulturalnych i społecznych, tym bardziej, że oba regiony mają wiele punktów wspólnych, podobną przeszłość i zbliżoną charakterystykę.
Ministerstwo wspiera ponadto budowę odrębnego rynku medialnego dla odbiorców z Górnego Śląska. To poprzez zachęty dla istniejących lokalnych tytułów, nowych inwestorów z tego sektora, jak również działających w regionie tytułów ogólnopolskich, do udziału i poszerzania zakresu swojej dotychczasowej działalności w ramach Autonomii. Zdaniem ekspertów, tak wyodrębnione środowisko nie będzie odpowiadało ogólnopolskiemu modelowi, siłą rzeczy skupiając się na nowych technologiach, a to poprzez rozwój tytułów multiplatformowych, oferujących treści w wielu formatach (słowa pisanego, transmisji i audycji na żywo, podcastów czy wideo), w oparciu o finansowanie w ramach subskrypcji cyfrowych. Taki model daje jednak spore szanse na wzmocnienie roli mediów, jako oczywistego filaru demokracji.
Innym ważnym celem Górnośląskiego Ministerstwa Kultury, Młodzieży i Sportu jest też jak najszersza promocja sportu, a to poprzez zapewnienie wszystkim grupom wiekowym szans i możliwości do jego uprawiania. Rząd Górnego Śląska finansuje budowę i rewitalizację obiektów sportowych znajdujących się w gminach w celu zapewnienia wystarczającej i zróżnicowanej oferty. Modeluje pod kątem sportu takie publiczne obiekty jak Park Śląski, zajmuje się organizowaniem imprez sportowych o charakterze ogólnym w ramach Stadionu Śląskiego, a także w sposób szczególny sprzyja rozwojowi organizacji i klubów sportowych, na których w największym stopniu oparty jest ciężar promocji kultury fizycznej na terenie regionu.
Po pierwsze dydaktyka
Duża zmian jakościowa po powołaniu województwa autonomicznego zaszła w sferze edukacji. Z początkiem 2022 roku zwierzchnictwo nad systemem edukacji i szkolnictwa wyższego przejął w pełni jeden organ regionalny – Górnośląskie Ministerstwo Nauki. Kompetencje ministerstwa są bardzo szerokie i obejmują program nauczania, wszystkie uniwersytety w Autonomii, większość pozauniwersyteckich instytucji badawczych, biblioteki akademickie i archiwa, jak również ważne instytucje artystyczne.
Obowiązek szkolny już od przyszłego roku zostanie obniżony do 6. roku życia, czyli do poziomu jaki na terenie Górnego Śląska obowiązywał pierwotnie. We wrześniu w życie wejdzie też nowa podstawa programowa, znacznie odchudzona, nad którą pracę rozpoczęto jeszcze przed formalnym powołaniem Autonomii. Program nauczania ma gwarantować, że młodzi obywatele posiądą wiedzę potrzebną do dalszego i zgodnego rozwijania swoich talentów i pasji, ale też wyposażeni zostaną w praktyczne umiejętności. Poza tym od nowego roku szkolnego program nauczania przestanie obejmować treści mających kierunkować młodzież na interesy konkretnej grupy narodowościowej. Zamiennie nauczyciele mają teraz zwracać większą uwagę uczniów na dobro wspólne, dobro drugiego człowieka i solidarność społeczną. Do programu wprowadzono też zajęcia z ekonomii i wiedzy o regionie, a także zajęcia dotyczące edukacji seksualnej, prowadzone od pierwszych klas. Równie szerokim wsparciem objęto zajęcia z języków obcych, w tym zwłaszcza angielskiego i niemieckiego.
We wdrażanym równolegle do programu nauczania „Planie rozwoju górnośląskiego szkolnictwa”, duży nacisk kładzie się na zwiększanie autonomii placówek i pracujących w nich nauczycieli. Podniesiono wynagrodzenia w edukacji, ustalając, że dokładna wysokość stawek zależy od miasta/gminy, posiadanego przez danego nauczyciela doświadczenia, zakresu podejmowanych obowiązków, a także poziomu nauczania. Wiele miejsca w planie rozwoju zajmuje problematyka związana z dalszą cyfryzacją szkolnictwa, która ma być prowadzona w sposób znacznie bardziej zrównoważony.
– Górny Śląsk jest na dobrej drodze ku pełnej digitalizacji szkół. To dzięki nowym, regionalnym koncepcjom pedagogicznym, dobrze wyszkolonym nauczycielom i najnowocześniejszej infrastrukturze. A wszystko to w szkole, która nie rezygnuje całkowicie ze sprawdzonej już w boju gąbki i kredy – podkreśla Górnośląski Minister Nauki, profesor filologi klasycznej Uniwersytetu Śląskiego. – Cyfryzacja naszych szkół odniesie rezultat i wniesie rzeczywistą wartość dodaną do sukcesu edukacyjnego dzieci i młodzieży, jeśli jednakowo dopilnujemy wszystkich związanych z tym działań. Tylko wtedy dobrze wyszkoleni nauczyciele i współczesny sprzęt będą ze sobą współpracować. Sama infrastruktura cyfrowa nie zapewnia lepszej edukacji.
Zmiany dotknęły też szkolnictwa wyższego. Wprowadzono ustawy nakazujące pełne dostosowane tego szczebla do rozwiązań znanych z Unii Europejskiej, bez odstępstw regionalnych. Studenci będą mogli znów kształcić się na tych samych zasadach, co ich rówieśnicy z innych europejskich krajów. Ponadto Autonomia wspiera nauczycieli akademickich, którzy pragną kłaść większy nacisk na część dydaktyczną, znosząc sztuczne i sztywne ramy dla ich działalności naukowej.
Autonomia przywiązuje wielką wagę do pracy z młodzieżą szkolną i studentami także poza salami lekcyjnymi i wykładowymi. Wspiera ich w rozwoju poprzez dodatkowe zajęcia edukacyjne i sportowe, które realizowane są przez nauczycieli oraz lokalne stowarzyszenia za sprawą stale dostępnych dla organizatorów programów grantowych, gwarantowanych przez Górnośląskie Ministerstwo Kultury, Młodzieży i Sportu. Autonomia wzmacnia też młodzież w samostanowieniu i odpowiedzialności społecznej oraz zachęca do angażowania się w działania społeczne, a to poprzez wsparcie skierowanych do nich inicjatyw samorządowych (np. młodzieżowe rady miast), wizyty i staże w Sejmie Górnośląskim oraz poszczególnych ministerstwach, a nadto stały nacisk na kształcenie zawodowe starszych uczniów, zwłaszcza na etapie rekrutacji.
– Nie ma zalecanych i niezalecanych zawodów, ponieważ kierunki rozwoju kariery każdego ucznia zależą od bardzo indywidualnych czynników. Niemniej, wprowadzone w ramach systemu ewidencji wykazy proponowanych przez Autonomię kierunków i szkoleń, które są opracowywane indywidualnie i niezależnie dla każdego ucznia czy studenta, mogą okazać się cenną wskazówką dla optymalnego planowania przyszłości. Wspieranie młodych na każdym etapie kształcenia, także tym zawodowym, to również bardzo ważna część naszego systemu politycznego – podkreśla minister.
Górnośląski plan dla zdrowia
„Zdrowy obywatel” to hasło, które w Autonomii znaczy coś więcej, niż tylko sprawność pod względem fizycznym. Obejmuje również dobre samopoczucie psychiczne i emocjonalne oraz integrację społeczną, za co w całości, z chwilą powstania Autonomii, odpowiada Górnośląskie Ministerstwo Spraw Społecznych i Integracji.
Obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym w regionie objęty jest cały ogół obywateli. W ramach Górnośląskiego Funduszu Ubezpieczeń Zdrowotnych (GFUZ) uruchomiono trzy plany ubezpieczeniowe: plan powszechny, plan dla pracujących na własny rachunek oraz plan dedykowany rolnikom. Podstawowym źródłem finansowania są składki płacone zarówno przez pracodawców jak i pracowników, jak również stała subwencja z budżetu Autonomii. Dodatkowym źródłem jest specjalny podatek od towarów szkodliwych dla zdrowia, takich jak mocne alkohole i wyroby tytoniowe.
Opieka medyczna w placówkach objętych GFUZ jest świadczona przy respektowaniu osoby pacjenta i jego praw. Większość szpitali i rejonowych przychodni zdrowia podlega jednostkom samorządowym, ale wszystkie prowadzone są przy jednakowym wsparciu finansowym i merytorycznym ministerstwa oraz podległych instytucji. Samorządy są zobowiązane poza tym do zapewnienia na obsługiwanym terenie odpowiedniej liczby punktów aptecznych oraz punktów dentystycznych dla dzieci i dorosłych. To co szczególne dla systemu opieki gwarantowanej przez Autonomię to to, że przy realizacji leków przepisanych na receptę, chory płaci jednorazowo nie więcej niż 150 zł, a po przekroczeniu rocznego limitu wydatków na leki w wysokości 1,5 tys. zł, otrzymuje wszystkie zalecone przez lekarza medykamenty zupełnie bezpłatnie.
Jedną z pierwszych decyzji w zakresie ochrony zdrowia było powołanie w Gliwicach samodzielnego Górnośląskiego Centrum Onkologii. Instytut zyskał dzięki temu pełne zdolności operacyjne, wspierane w pełni środkami miejskimi i wojewódzkimi, tak jak oczekiwali tego od dawna lekarze i pacjenci. Równie ważne, już od pierwszych dni funkcjonowania rządu regionalnego, było podjęcie planu działań na drodze do równego udziału we wszystkich dziedzinach życia społecznego osób o ograniczonych zdolnościach ruchowych, sensorycznych lub umysłowych – w miejscu zamieszkania, pracy i wypoczynku. Od razu zapewniono też pomoc i wsparcie osobom cierpiącym na choroby przewlekłe i osobom uzależnionym, wspomagając dedykowane im regionalne stowarzyszenia, kluby i grupy samopomocy. Konsekwentnie zrewidowano też podejście do ratownictwa medycznego, które jest odtąd realizowane w placówkach zdecentralizowanych i regulowane regionalnym planem służby ratowniczej.
– Wprowadzając pierwszą reformę w systemie ochrony zdrowia, nie zapomnieliśmy o profilaktyce. Pragnąć postępować w myśl maksymy, że „lepiej zapobiegać niż leczyć”, wszyscy obywatele już wkrótce zostaną objęci obowiązkowym programem badań. Dokładne terminy wizyt będą ustalane i egzekwowane w systemie ewidencji ludności – zapowiada Górnośląski Minister Spraw Społecznych i Integracji – Jednocześnie wraz z Górnośląskim Ministerstwem Strategii Cyfrowej i Automatyzacji, podęliśmy decyzję o wsparciu projektów, których celem jest stworzenie rozwiązań pozwalających na sprawniejszą obsługę pacjentów i prowadzenie systematycznych badań.
W ślad za zmianami w systemie zdrowotnym w regionie zmobilizowano siły w walce o niezbędne dla zdrowia podstawy – czystą wodę, zdrowe powietrze i nienaruszoną glebę, ale też zachowanie różnorodności biologicznej, w tym zrównoważony rozwój regionalnych lasów. Starania w tym kierunku koordynuje Górnośląskie Ministerstwo Środowiska, Klimatu i Energii, a ich cele, tak jak w przypadku ochrony zdrowia, również określa regionalna strategia pod nazwą „Górnośląski plan dla zdrowia”.
Wspólnie z gminami-sygnatariuszami porozumienia Autonomia postawiła sobie za cel zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 30% do 2025 roku, a docelowo dąży do zmniejszenia dzisiejszej emisji o co najmniej 90% do 2035 roku. Zapisy planu dotyczące klimatu obejmują wszystkie istotne obszary, od rolnictwa po sektor budowlany. Angażują środki w promocje odpowiednich postaw – programy doradztwa w zakresie efektywności energetycznej, szeroko zakrojoną kampanię edukacyjną „Tutaj zaczyna się ochrona klimatu”, jak również trwałe działania inwestycyjne – rozwoju przyjaznej dla klimatu mobilności, budowa ekologicznej ochrony przeciwpowodziowej, zalesianie nieużytków, zagęszczanie leśnych pasów ochronnych, jak również realizację programów wsparcia dla domów i ogrodów. Działania z tego zakresu wdrażane są na szczeblu gmin, a koordynowane i współfinansowane przez rząd w Katowicach.
– Ochrona klimatu to sprawa, która dotyka nas wszystkich. Każdy może stać się częścią górnośląskiego planu przeciwdziałania niekorzystnym zmianom klimatycznym, przyłączając się do jednej z wielu promowanych przez Autonomię inicjatyw. Zachęcamy mieszkańców do porzucenia wody butelkowanej na rzecz tańszej i równie wartościowej wody dostarczanej do kranów przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe. Wspieramy organizacje koordynujące akcje dzielenia się produktami spożywczymi, wprowadzając prawo umożliwiające przekazywanie do określonych punktów pożywienia niesprzedanego, nadwyżek i części odrzutów z linii produkcyjnych. Modernizujemy źródła ciepła, dotujemy transport publiczny, promujemy akcesoria wielokrotnego użytku, a w administracji gminnej i rządowej zredukowaliśmy zużycie papieru do absolutnego minimum. Nadto definitywnie wycofaliśmy z obrotu plastikowe torebki na zakupy – wylicza i wskazuje Górnośląska Ministra Środowiska, Klimatu i Energii.
Aktywny udział w działaniach na rzecz klimatu bierze młodzież, na barki której złożone zostanie kiedyś całe górnośląskie dziedzictwo, także w zakresie ochrony klimatu. Z inicjatywy młodych obywateli realizowane są wspólne projekty, takie jak: „Klimatyczny spacer” – zachęcający do pokonywania krótkich dystansów na piechotę w opozycji do samochodu, „Miejskie chłodzenie” – polegający na budowie ogólnodostępnych poidełek w miejscach publicznych, oraz „Kolacja nowej generacji” – pokazujący, jak z całodziennych resztek przygotować pożywny i smaczny posiłek.
Technologia w służbie bezpieczeństwa
Formacje i organy bezpieczeństwa publicznego działające na terenie regionu przeszły w całości pod nadzór Górnośląskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Integralność terytorialną Górnego Śląska oraz bezpieczeństwo zewnętrzne gwarantuje Rzeczpospolita Polska, a to poprzez prowadzoną przez rząd centralny politykę zagraniczną i politykę bezpieczeństwa, która jest dotowana z budżetu Autonomii.
Zgodnie z decyzją władz regionalnych i centralnych, Policja sprawuje obowiązki z zakresu bezpieczeństwa na dotychczasowych zasadach, do czasu powołania w jej miejsce organizacji regionalnej – Straży Górnośląskiej, która zgodnie z założeniami rządu, nie będzie typową formacją mundurową. Autonomia partycypuje ponadto w kosztach działalności Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej oraz Wojska Polskiego. Docelowo jednak władze będą dążyły do tego, by ograniczyć obecność formacji wojskowych w regionie. Podstawa polityczna Górnego Śląska zakłada, że Autonomia ma odzwierciedlać ambicje nowoczesnego i innowacyjnego kraju w środku Europy, zarządzanego wyłącznie przez instytucje cywilne.
– W ciągu kilku następnych lat chcemy od podstaw zbudować własną formację zaufania publicznego, oczywiście korzystając przy tym z bogatej wiedzy polskiej policji oraz jej unijnych odpowiedników. Działalność Straży Górnośląskiej będziemy chcieli oprzeć na wykwalifikowanej kadrze specjalistów z różnych dziedzin oraz najnowszych rozwiązaniach technologicznych, w tym zwłaszcza na możliwościach jakie niesie sztuczna inteligencja. Program zamówiony przez rząd ma m.in. wspomagać zadania statutowe jednostek terenowych, zarządzać zasobami i ruchem, jak również prowadzić całodobową kontrolę przestrzeni publicznych – zapowiada Górnośląski Minister Spraw Wewnętrznych. – Jednocześnie chcemy stawiać większy nacisk na edukację społeczeństwa pod względem obrony przez zagrożeniami, bo tak naprawdę wszyscy powinniśmy stać na straży naszej wspólnoty, odpowiednio reagując w chwili zagrożenia: wystąpienia nagłego wypadku, katastrof naturalnych, ale nie tylko, bo interwencja obywatelska to również reakcja na agresywne zdarzenia w autobusie czy uliczny wandalizm. Wzorem dla tego modelu są dla nas strażacy z jednostek ochotniczych.
Zgodnie z nowym systemem karnym, w Autonomii nie istnieje zapis o dożywotnim pozbawieniu wolności. Skazani, wobec których zaistniała konieczność ścisłej izolacji, są aktywizowani przez organy w sposób możliwie najbardziej efektywny, także poprzez stałe zatrudnienie w celu zminimalizowania kosztów utrzymania. Wiele mniejszych przewinień została ograniczona do elektronicznego aresztu domowo-roboczego, w częściowo izolowanym otoczeniu i przy ścisłej kontroli systemu. Istotnym elementem kary na każdym szczeblu jest obowiązkowy i szeroki program działań wychowawczych.
– Zmieniliśmy podejście do polityki penitencjarnej. W większym niż kiedykolwiek stopniu stawiamy na resocjalizację więźniów. Pierwszym kluczem jest edukacja, bo jak wskazują nasze badania, osoby zdobywające wiedzę są po wyjściu znacznie mniej skłonne do popełniania kolejnych przestępstw. Drugim kluczem jest praca, którą więźniowie wykonują w miastach i stowarzyszonych zakładach, zarabiając na swoje utrzymanie. Trzeci klucz to stała opieka psychologiczna osadzonych. W ramach tego działania w więzieniach o zaostrzonym rygorze zaczęliśmy wprowadzać zajęcia z terapii behawioralnej, które z założenia mają na celu zmianę osobowości najgroźniejszych przestępców. Nasi specjaliści uczą więźniów cierpliwości i umiejętności kontrolowania impulsów – wylicza Górnośląski Minister Spraw Wewnętrznych. – W regionalnych więzieniach nie ma specjalnych wygód, jest ciężka praca na drodze do poprawy. Zależy nam na każdym ludzkim istnieniu, niezależnie od popełnionych w przeszłości czynów. Każdy ma szansę na odkupienie swoich win i dalsze układne życie w Autonomii.
Bogactwo z różnorodności
Rząd regionalny prowadzi działania mające zbudować wśród mieszkańców Górnego Śląska trwałe poczucie obywatelskiej wspólnoty. Jednym z głównych czynników mających zbliżyć władze regionu do tego celu, jest zdobycie zaufania do regionalnych mechanizmów i instytucji, a to poprzez sprawowanie władzy w sposób odpowiedzialny, sprawiedliwy, zgodny z prawem i w pełni transparentny. Innym, prowadzenie takiej polityki, która będzie dla wszystkich, niezależnie od zewnętrznych czynników, celem zapewnienia mieszkańcom – obecnym i przyszłym – tych samych szans, tak aby każda jednostka mogła się rozwijać i przez to wnosić swój wkład w rozwój społeczeństwa.
– Na terenie Górnego Śląska, regionu zróżnicowanego pod względem tkanki społecznej, wszyscy jesteśmy równi wobec siebie, niezależnie od tego, skąd się wywodzimy, do jakiej wspólnoty narodowej się poczuwamy czy jakiego używamy w domu języka. Górny Śląsk to wspólny mianownik, nasza wartość, którą chcemy pielęgnować, ponieważ tylko razem jesteśmy w stanie sprostać wyzwaniom współczesnego świata – podkreśla Górnośląski Minister Spraw Społecznych i Integracji. – Działania Autonomii, a w tym działania naszego resortu, skupiają się na niwelowaniu różnic materialnych pomiędzy obywatelami, kreowaniu równych szans, doraźnej i systemowej pomocy, a nade wszystko, zapewnianiu mieszkańcom Górnego Śląska godnych warunków życia – wszystkim, bez wyjątku.
Autonomia od początku świadczy szereg udogodnień dla obywateli. Listę otwiera gwarancja nieodpłatnej opieki nad najmłodszymi dziećmi w publicznych żłobkach, dostęp do edukacji w placówkach publicznych od najniższego na najwyższego szczebla oraz pełne ubezpieczenie zdrowia w całym okresie życia. Dużą nowością w porównaniu z tym co funkcjonowało wcześniej jest to, że wraz z osiągnięciem przez obywatela progu pełnoletności, młody człowiek nie zostaje przez systemu porzucony, ani tym bardziej nie spada dla niego jakość usług gwarantowanych i świadczonych przez Autonomię. Co więcej, dla młodych obywateli otwierają się wówczas zupełnie nowe możliwości, pozwalające na dobry start w dorosłość i samodzielne życie.
Aby zadbać o potrzeby młodego pokolenia, jak również zatrzymać młodych ludzi w graniach regionu, rząd utworzył program pod nazwą „Dobry start”. W jego ramach z regionalnego zasobu nieruchomości wydzielono tysiące niewielkich lokali, które mogą zostać przyznane młodym ludziom po zakończeniu edukacji na stopniu szkoły średniej, na ustalonych z góry zasadach. Udostępnione w programie mieszkania charakteryzuje nie tylko dobra lokalizacja i podstawowe wyposażenie, ale też bardzo przystępny czynsz, którego wysokość stanowi niewielką część pozyskiwanych przez młodego obywatela dochodów. Dzięki temu każdy młody obywatel ma prawo do samodzielnego startu niezależnie od stanu majątkowego rodziny czy pierwotnego stanu społecznego. Program „Dobry start” obejmuje też dodatkowe kursy i szkolenia, występujące w połączeniu z gwarancją zatrudnienia w sektorze publicznym lub prywatnym. Na dalszych etapach, w miarę rosnących możliwości czy potrzeb, młodym sprzyja program tanich mieszkań lub domów na wynajem, z możliwością dojścia do własności po określanym dla danej nieruchomości czasie wnoszenia czynszu.
– Poprzez takie działania nie tylko pomagamy w usamodzielnieniu i wyposażamy w nowe umiejętności, ale też sygnalizujemy obywatelowi, że jest człowiekiem niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania regionu, jest ważny dla Autonomii i współzamieszkujących region obywateli – tłumaczy Górnośląski Minister Spraw Społecznych i Integracji. – Naszym obowiązkiem, ale taż każdego kolejnego rządu, powinno być kreowanie sprzyjających rozwojowi warunków, zwłaszcza w kontekście ludzkiego życia, ponieważ należyte funkcjonowanie człowieka w dużej mierze zależy od środowiska, w którym przychodzi mu żyć. Zapewniając odpowiedni poziom i warunki, pozwalamy obywatelom wrastać tak jak tego pragną, przy pełnej zgodzie i w pełnej harmonii.
Zgodnie z tym założeniem, Autonomia oferuje wsparcie swoim obywatelom także na dalszych etapach życia, stawiając na zrozumienie różnorodności sytuacji życiowych. Rząd działa na rzecz zapobiegania przemocy poprzez inicjatywę pod nazwą „Sieć przeciwko przemocy”, wspiera osoby trwale zadłużone umożliwiając ustanowienie bankructwa z zachowaniem podstawowego majątku – „Reset i odnowa”, a także wspiera działania zapobiegające narkomanii oraz świadczy kompleksową terapię uzależnień – „Powrót do życia”. Nowe prawo skuteczniej niż dotąd rozstrzyga w sprawach rozwodowych – system wspiera dzieci i wymaga rozdzielności majątkowej, a także reguluje proces automatyzacji kolejnych obszarów życia – zagrożone etaty mogą być wygaszane przez pracodawcę tylko po dobrowolnym przebranżowieniu danego pracownika lub przy zakończeniu przez niego aktywności zawodowej. Istotnym elementem systemu wspierania obywateli jest też program umożliwiający szerszy niż dotąd dostęp do lokali komunalnych i rynku tanich mieszkań na wynajem w miastach.
Ponadto decyzją rządu regionalnego wprowadzono możliwość zawierania formalnych związków partnerskich, czyli usankcjonowanych prawnie związków dwóch dorosłych osób niebędących małżeństwem. Umowa zapewnia m.in. prawo do wspólnego opodatkowania, prawo do uzyskiwania informacji o stanie zdrowia partnera, do dziedziczenia po zmarłym partnerze, jak również decydowania o miejscu jego pochówku. Za zmiany, wspólnie z Górnośląskim Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, odpowiadało Górnośląskie Ministerstwo Spraw Społecznych i Integracji.
– Z możliwości zawarcia związku partnerskiego w Autonomii korzysta z miesiąca na miesiąc coraz większa liczba obywateli. Umowę zawierają zarówno pary osób tej samej, jak i przeciwnej płci, w bardzo różnym wieku – ujawnia Górnośląski Minister Spraw Społecznych i Integracji. – Trudno się dziwić takiemu zainteresowaniu. To od lat wyczekiwane przez mieszkańców rozwiązanie zapewnia tak potrzebne wszystkim bezpieczeństwo w sferze prywatnej, niezależnie od sytuacji. To też element realizacji naszego założenie o równości wszystkich obywateli – przyznaje minister.
Priorytetem rządu regionalnego jest też zapewnianie trwałego wsparcia dla osób osób o ograniczonych zdolnościach ruchowych, sensorycznych lub umysłowych. To poprzez udzielanie podstawowych środków do życia, pełny dostęp do leków, ale też umożliwienie tym obywatelom pełnej egzystencji w społeczeństwie poprzez odpowiednio wyposażonego mieszkania, dostęp do rynku pracy czy dóbr kultury.
W kompetencjach regionu, obok konieczności zapewnienia opieki zdrowotnej czy odpowiednich warunków życia, leży też troska o zapewnienie potrzeb osób znajdujących się w wieku emerytalnym, którego granice również są odrębnie ustalane przez Autonomię. Wysokość emerytur wypłacanych w ramach publicznego filaru ma zostać w wieloletniej perspektywie uśredniona tak, by zapewniać wszystkim jednakowe, odpowiednio wysokie świadczenie, gwarantujące godne warunki życia. Wszystko ponadto zależy od indywidualnych decyzji i inwestycji obywatela, realizowanych przy podmiotów prywatnych. Autonomia zapewnia wszystkim te same podstawy.
– System ma być przede wszystkim rentowny, jednak w modelu nieco innym niż ten, który został pierwotnie wprowadzony jeszcze za rządów kanclerza Ottona von Bismarcka, bo od tamtego czasu poważnie zmieniły się europejskie realia i skład tkanki społecznej. W ramach Górnośląskiego Funduszu Emerytalnego, powstałego w miejsce śląskiego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, prowadzone są przedsięwzięcia generujące trwały zysk dla wszystkich obecnych i przyszłych świadczeniobiorców. Dużą nowością są pokaźne inwestycje w obcujące firmy technologiczne oraz równie zdecydowane działania prowadzone na nie mniej intratnym rynku nieruchomości, a to poprzez budowę i przejęcia na rzecz naszego skarbu znaczących obiektów w Polsce i regionie. Nie wykluczamy przy tym podobnych działań poza granicami, przede wszystkim na obiecujących rynkach rozwijających się, by jeszcze bardziej maksymalizować korzyści, pomnażać nasz skarb dla obecnych i przyszłych pokoleń – informuje Górnośląska Ministra Finansów.
Samym sobie nie zostają pozostawieni seniorzy pobierający emeryturę. Także pod ich kątem zadbano o odpowiedni poziom opieki zdrowotnej i rozwój infrastruktury. Rząd dotuje platformy wspierania niezależnego życia osób starszych w ich własnych domach, a także wspiera deweloperów stawiających na budowę osiedli dla seniorów.
Utworzenie autonomicznego województwa dało mieszkańcom Górnego Śląska możliwość decydowania o kwestiach fundamentalnych, w tym rozstrzygania w sprawach aborcji i eutanazji. Zgodnie z wolą wyborców prawo w tym względzie zostało zliberalizowane. Jednocześnie podjęto się realizacji programu, który ma spowodować, że społeczne koszta tej decyzji zostaną zminimalizowane.
– Założyliśmy, że Górny Śląsk powinien być krajem, w którym każdy obywatel może poddać się eutanazji na żądanie, w każdej chwili może dokonać aborcji w regionalnych klinikach, ale jednocześnie wykreowane zostały takie warunki życia, wobec których nikt nie musi się do tych zabiegów uciekać. To trudne, bo wymaga skoordynowanych działań na wielu ważnych płaszczyznach, jednak nie jest to niemożliwe do osiągnięcia już w tej dekadzie – zapewnia Prezydent Ministrów. – Na całość składa się społeczny rynek pracy w pełnowymiarowym zakresie, powszechny dostęp do oferty mieszkań komunalnych, sprawny transport publiczny, otwarty i przyjazny dla obywatela system ochrony zdrowia, powszechne ubezpieczenie społeczne, ale też powiązane z tą problematyką wyzwania z zakresu edukacji, kultury czy bezpieczeństwa publicznego, w tym zwłaszcza prewencji. Już dziś mamy świetnych specjalistów w wielu dziedzinach, którzy są w stanie tego wszystkiego dokonać. Mają na to odpowiednie środki, ale przede wszystkim dużą swobodą działań, gwarantowaną przez górnośląski rząd.
Obok konieczności odpowiadania na bieżące potrzeby mieszkańców, Autonomia w najbliższych latach będzie starała się sprostać wyzwaniom dotyczącym konsekwencji związanych ze zmianami klimatu. Dość szczęśliwe położenie Górnego Śląska na mapie Europy wymaga przygotowania na szereg zupełnie nowych sytuacji, w tym na migrujących do regionu ludzi wywodzących się z różnych stron świata.
Wszystko dla Górnego Śląska
Autonomia w stosunkowo krótkim czasie wlała w górnośląskie społeczeństwo nową energię, otwarła przed jej obywatelami zupełnie nowe perspektywy. Górny Śląsk na powrót stał się miejscem postrzeganym jako w pełni inkluzywne, nastawione na dobro możliwie jak najszerszej grupy ludzi, w którym każdy człowiek, jako pełnoprawna jednostka, może się odnaleźć i spełniać. To wszystko także z dużym pożytkiem dla Polski, która dzięki realizowanym w regionie reformom, może przeszczepiać na swój grunt kolejne odważne, ale przy tym sprawdzone rozwiązania w zakresie automatyzacji, szkolnictwa, czy programów rozwojowych i społecznych.
– Na chwilę obecną liczymy przede wszystkim na to, że rosnąca atrakcyjność regionu autonomicznego w dłuższym okresie czasu pozwoli zatrzymać postępujący od kilku lat proces wyludniania, a de facto wymierania, naszych miast i miejscowości. Mamy nadzieję na większy napływ nowych mieszkańców z Polski oraz innych części Europy – ludzi, którzy też pokochają tę krainę, zechcą uznać za swój dom i wspólnie ją dalej wznosić – mówi Górnośląski Minister Spraw Społecznych i Integracji. – Stabilna i bezpieczna polityka dla wszystkich obywateli leży u samych podstaw górnośląskiej autonomii. Na wszystkich czeka tu atrakcyjny rynek pracy, rozwinięta infrastruktura, przyjazne i otwarte na obywatela prawo, jak również śródmiejskie parcele komunalne pod wynajem, zapewniające już na starcie przyzwoity standard życia także i nowym mieszkańcom. Jedynym wymogiem jaki dziś stawiamy, jest wyznawanie tych samych wartości, które definiowały i definiują górnośląskie społeczeństwo – na wartościach poszanowania ludzkiej godności, wolności, równości, poszanowania państwa prawa i demokracji, równie mocno jak praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.
Co dalej czeka Autonomię? Pomysłów na to, jak skorzystać z nowych szans i ukształtować tą ziemię jest wiele, a wszystkie pochodzą bezpośrednio z niej samej. To na przykład już pojawiające się w debacie publicznej postulaty pełnej demilitaryzacji, wprowadzenia rządowej donacji do czwartej próby in-vitro, umożliwienia udziału w wyborach miejskich obywatelom od 16 roku życia… i dużo, dużo innych pomysłów, wobec których stale otwarte są bramy górnośląskiej wspólnoty.
I tak oto, odzyskując dawną podmiotowość, uwolniliśmy się z objęć niebytu.