Powstał na krótko przed drugą wojną światową, niezmiennie jest najwyższym obiektem i wyróżnikiem miejscowości – kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Gostyni, bo o nim mowa, obchodzi w tym roku 80. rocznicę swojego powstania. Podniosły jubileusz kościoła, obok przeżywanych właśnie w parafii rekolekcji i związanej z tym odnowy duchowej, warto poświęcić również na to, aby nieco bardziej zagłębić się w samej architekturze świątyni, która tak jak wzniosłe wydarzenia sprawowane w jej wnętrzu, jest przykładem tego, z czego można być dumnym i co warto docenić.
Dobra i zadbana architektura
Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła został wzniesiony dzięki dużej determinacji wiernych w niespełna cztery lata. Prace rozpoczęły się od wmurowana kamienia węgielnego w dniu 18 sierpnia 1935 roku, a zakończyły już w pierwszej połowie 1939 roku, co zwieńczono konsekracją kościoła w dniu 2 lipca 1939 roku.
Świątynię zaprojektował górnośląski architekt Jan Affa, który w nowym gostyńskim kościele zmyślnie połączył elementy architektury kościołów neoromańskich z elementami międzywojennego funkcjonalizmu. Budowla dochowująca tradycji, a zarazem bardzo przystępna i przestronna, nie tylko szybko zapisała się w sercach wiernych, ale też zdobyła uznanie w środowisku architektów, często wskazywana za świetny przykład architektury sakralnej okresu dwudziestolecia międzywojennego, jak i jedną z najlepszych realizacji projektów spod kreski architekta Jana Affy.
Obecnie, tak jak przed dekadami, budowla wciąż budzi zachwyt, a to za sprawą nie tylko świetnej przedwojennej architektury, ale też dzięki stałemu zaangażowaniu wiernych w utrzymanie kościoła oraz ogromnej determinacji ks. prob. Jana Podsiadło, który przez ponad dwadzieścia lat pełnionego zarządu doprowadził do odnowienia świątyni w całości, od dachu po fundamenty, wraz z obejściem i infrastrukturą.
Architektura kościoła
Kościół został wzniesiony na planie krzyża łacińskiego z czworoboczną wieżą, tworzącą od południa centralny ryzalit w fasadzie. Od frontu do wnętrza świątyni prowadzi portal z trójkątnym szczytem, w który wpisany został witraż z Okiem Opatrzności oraz współczesna tablica z wizerunkiem gołębicy. Tuż nad portalem znajduje się rozeta. Artykulację pionową elewacji tworzą wysokie okna, a podziały poziome wyznaczają śnieżnobiałe gzymsy, które nawiązują wprost do portalu. Okna wzorem kościołów średniowiecznych, zgrupowane są po dwa, trzy lub pięć.
Budynek rozciąga się na 30 metrów długości i 15-18 metrów szerokości. Wysokość w części obejmującej korpus nawowy szacuje się na ok. 12 metrów, a wysokość wieży z dzwonnicą i ozdobnym hełmem na ok. 36 metrów.
Główne drzwi kościoła zdobią płaskorzeźby z wizerunkami św. Piotra i św. Pawła. Do wnętrza prowadzą też dwa wejścia boczne od wschodu i zachodu, jak również szerokie wejście od strony wschodniego skrzydła nawy poprzecznej, które jest dodatkowo wyposażone w podjazd dla wiernych o ograniczonych zdolnościach ruchowych. Osobne wejścia prowadzą do zakrystii, położonej po drugiej stronie salki, a także piwniczki. Kościelne podwoje są wykonane z drewna i przytwierdzone metalowymi zawiasami z okuciami. Przy głównym wejściu stoi krzyż misyjny. Inny krzyż umiejscowiony jest od zewnętrznej strony ściany przylegającej do prezbiterium.
Kościelną wieżę wieńczy dach hełmowy o ozdobnym kształcie, u którego szczytu znajduje się kula symbolizująca wiarę, a także krzyż z dwunastoma promieniami, wskazujący na źródło światła, poznania i oświecenia. Na krzyżu zatknięty jest blaszany kogut, który z kolei oznajmia upadek i pokutę św. Piotra, potrzebę czuwania i symbol tego co ma nadejść – ponowne przyjście Chrystusa. Nadto element ten wskazuje kierunek wiatru, co w przeszłości było wykorzystywane do przewidywania pogody, oraz stanowi część instalacji chroniącej wieżę przed wyładowaniami atmosferycznymi.
Gzymsy pośrednie dzielą wieżę na trzy części – wyższą u podstawy i dwie tej samej wysokości ponad nią. Podziały odzwierciedlają wewnętrzny układ segmentów, które są dedykowane różnym funkcjom.
W najwyższej części wieży, tuż pod hełmem, pierwotnie posadowiony był mechanizm zegara czterotarczowego, który tak jak dźwięk wybijany o konkretnych godzinach za pomocą dzwonów, wyznaczał niegdyś mieszkańcom rytm dnia. Obecnie tą część wieży, w ślad za zmianą zwyczajów i rozwojem technologicznym, zajmują urządzenia teletechniczne.
Niżej znajduje się część zwana dzwonnicą, zawierająca w swoim wnętrzu trzy dzwony.
Środkową partię wieży, stanowiącą przejście pomiędzy podstawą a dzwonnicą i szczytem, wypełnia od frontu rząd przesuniętych względem siebie okien w układzie 4-5-4, który jest elementem wspólnym kilku kościołów projektu Jana Affy.
Z kolei najniższą partię wieży, którą od frontu identyfikuje rozeta, wyznacza kościelny przedsionek. Szerokość rozety odpowiada rozpiętości linii okien na wyższych piętrach.
Świątynię wyróżnia ponadto wyraźnie wyodrębniona w rzucie nawa poprzeczna, zwana transeptem, która zapewnia bufor pomiędzy prezbiterium i nawą główną, a także doświetla dodatkowo wnętrze świątyni od wschodu i zachodu dzięki dwóm równoległym zestawom odpowiednio wyższych okien. Ten element architektoniczny odznacza gostyńską świątynię na tle okolicznych kościołów katolickich i ewangelickich, zarówno starszych jak i młodszych, które w swoim rzucie transeptu nie posiadają, mimo że w chwili powstania znajdowały się w ośrodkach znacznie ludniejszych.
Na przecięciu nawy głównej z nawą poprzeczną położona jest sygnaturką, wprost nawiązująca kształtem do hełmu wieńczącego kościelną wieżę. Wieżyczka mieści czwarty i najmniejszy z kościelnych dzwonów, który również jest zwany sygnaturką.
Do wnętrza świątyni prowadzi przedsionek, zawierający z jeden strony szeroką tablicę informacyjną, a z drugiej figurę św. Antoniego z Padwy z Dzieciątkiem Jezus w dedykowanej niszy, przy której znajdują się różańce i skarbona. Tak jak przy wszystkich wejściach, po obu stronach głównych drzwi znajdują się kropielnice.
Wnętrze trójnawowego kościoła sprawia harmonijne wrażenie, co podkreśla estetyczna polichromia figuralna i ornamentalna. Nawa główna zamknięta jest prezbiterium, nad którym wznosi się malowidło Trójcy Świętej. Centralny element wystroju głównego ołtarza stanowi obraz św. Ap. Piotra i Pawła, a także współczesna kreacja krzewu gorejącego, oplatająca obraz i tabernakulum, która z dalszej perspektywy wypełnia też sam ołtarz. Prezbiterium uzupełniają malowidła przedstawiające sceny z żywotów św. Piotra i św. Pawła. Ołtarze boczne wypełnia para figur głównych – Serce Jezusa i Serce Maryi, a nisze na przecięciach pomiędzy nawami figura św. Barbary i św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus. W lewej niszy znajduje się dopasowana do wystroju chrzcielnica.
Dzisiejszy wygląd wnętrz został nadany u progu nowego tysiąclecia i wniósł ogromny wkład w bardzo pozytywny odbiór kościoła, tak przez wiernych z Gostyni, jak i licznych gości nawiedzających świątynię. Jak można przeczytać na stronie parafii, nowy wystrój łącznie z oświetleniem został zaprojektowany przez panią mgr Katarzynę Harazin z Mikołowa. Prace prowadziła firma malarska Potysz i syn.
Wystrój wnętrz trzyma się centralnej osi symetrii, zarówno w zakresie usytuowania malowideł i obrazów, jak i wyświetlaczy prezentujących tekst do odgrywanych przez organistów pieśni. Dotyczy to też stacji drogi krzyżowej, które wypełniają ściany boczne transeptu. Na każdą z dwóch ścian przypada jeden rząd po siedem stacji – lewa strona zawiera stacje I-VII, a prawa strona stacje VIII-XIV.
We wnętrzu duże wrażenie wywiera sklepienie w kształcie połowy leżącego eliptycznego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej, które poprowadzone zostało w dwóch orientacjach – w nawie głównej i nad prezbiterium w relacji północ-południe, a nad nawami bocznymi i nad skrzydłami transeptu w relacji wschód-zachód. Kościelne sklepienie jest bardzo wysokie, wsparte na kilku strzelistych filarach i w swej głównej części rozciąga się bezszwowo na całej długości korpusu. Poprzez osiąganą wysokość, opływowy kształt, a także płynne przejścia pomiędzy kolejnymi nawami i łączeniami konstrukcyjnymi, całość przywodzi na myśl niebieski firmament. Tak sprawnie wyniesione sklepienie zdobią trzy nawiązujące do siebie sztukaterie, umieszczone kolejno i centralnie nad prezbiterium, transeptem i emporą.
Korpus nawowy mieści dwa rzędy ław rozpostartych między wszystkimi trzema nawami, z korytarzem centralnym i dwoma korytarzami bocznymi, przy czym wszystkie miejsca dla wiernych są nieco wyniesione względem głównego poziomu. W połowie korpusu nawowego zawieszone są naprzeciw siebie i między siedziskami dwa obrazy: św. Faustyny z lewej strony oraz Obraz Jezusa Miłosiernego z prawej strony.
Wnętrze rozświetlają trzy duże pozłacane żyrandole, po jednym nad każdą z naw, a ponadto utrzymane w tym samym stylu punkty świetle po bokach, na filarach i pod emporą. Odpowiednie oświetlanie wnętrza zapewniają ponadto trzy współczesne źródła podsufitowe, które wkomponowano symetrycznie w sztukaterie. Prezbiterium doświetlają też dwa inne punkty o podobnych parametrach, które w trakcie nabożeństw podkreślają złożoność zdobień oprawy ołtarza.
Posadowiony dokładnie naprzeciw prezbiterium chór, stanowiący otwartą do wnętrza świątyni galerię, wspiera kilka filarów, w tym cztery filary frontowe. Wysoką balustradę chóru zdobią wizerunki (patrząc od wschodu): św. Floriana, św. Wojciecha, Matki Boskiej Piekarskiej, św. Stanisława oraz św. Jacka.
Na kondygnację chóralną, ale również i na kościelną wieżę, prowadzą schody przyścienne z dwoma spocznikami, które posadowione zostały w pomieszczeniu wejściowym po wschodniej stronie kościoła. Schody są dzięki temu funkcjonalnie połączone z wejściem bocznym. W podchórzu, po każdej ze stron, znajdują się słuchatelnice oraz skarbony na ofiarę za dusze w czyśćcu i na cele misyjne.
Na chórze z lewej strony stoją organy. Ławy dla wiernych są ustawione w tej części zgodnie z biegiem naw – szerokie w pasie głównym i znacznie węższe po bokach. Wysoko zawieszone sklepienie nie traci z tej perspektywy na swej wielkości.
Przykłady innych górnośląskich kościołów projektu Jana Affy:
ZGOŃ – św. Antoniego z Padwy
ZGODA – św. Józef Robotnika
PRZYSZOWICE – św. Jana Nepomucena
NIEBOCZOWY – św. Józefa Robotnika (dekonsekrowany, wyburzony)
BIERTUŁTOWY – Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
BYKOWINA – Najświętszego Serca Pana Jezusa
CZARNY LAS – Ducha Świętego
KROWIARKI – Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
KOZŁOWA GÓRA – Matki Bożej Nieustającej Pomocy
SKRZYSZÓW – św. Michała Archanioła
ŚWIERKLANY DOLNE – św. Anny
