Gostyń na ziemiach śląskich jako odrębna wieś zaistniała już w średniowieczu. Pierwsza ujawniona historyczna wzmianka na jej temat pochodzi z dokumentu datowanego na 1471 rok, w którym to wieś Gostyń została nadana przez księcia Wacława III Rybnickiego rycerzowi Piotrowi z Gardawic za wierną służbę i zasługi. Nowy rozdział w historii wsi nie trwał jednak długo, bo już w 1474 roku Gostyń została przez tegoż księcia najpierw Piotrowi odebrana, a później – w wyniku ponownego jej nadania przez króla Macieja Korwina – w zemście zniszczona1.
Według późniejszych podań, Gostyń wróciła jako niewielka osada ok. 1575 roku, po niemal stu latach przerwy. Ponownego jej założenia na prawie niemieckim dokonał baron pszczyński, Karol Promnitz2. Nowa Gostyń, jak podano w urbarzu z 1586 roku, początkowo liczyła pięciu osadników – czterech „zagrodników” i wójta.
W 1629 roku gospodarstw na terenie Gostyni było już 9, działał tartak dominialny nad rzeką Gostynką, młyn wodny i karczma, umiejscowiona na przecięciu dwóch starych traktów handlowych. W 1640 roku wszystkie gospodarstwa miały status zagrodniczych. Dopiero pod koniec XVII wieku zaczęły powstawać pierwsze małe gospodarstwa chałupnicze, lokowane w miejscach po wykarczowaniu lasu. W związku z rosnącym popytem na szkło, na początku XVIII wieku Erdmann II Promnitz, ówczesny pan na Pszczynie, uruchomił w Gostyni hutę szkła (Glashütte Gostin), która była niewielkim, ale znaczącym przedsiębiorstwem przemysłowym3. W 1780 roku liczba zagrodników w Gostyni liczyła 16, a razem z chałupnikami – 46 gospodarstw, zamieszkanych przez 182 osoby4.
W 1840 roku Gostyń liczyła 50 domów, a w nich 608 mieszkańców; czynny był młyn zbożowy, tartak dominialny i dwie gospody. W roku 1825 nastąpił początek nauczania w Gostyni (wcześniej dzieci uczęszczały do szkół znajdujących się w miejscowościach ościennych). Pierwsza szkoła mieściła się w stodole (była to „szkoła letnia”, bo tylko latem odbywały się tam zajęcia). Murowany budynek szkoły powstał w latach 1836-1838 przy głównej szosie. Drugi budynek szkoły powstał obok pierwszego w 1895 roku. W latach 1836-1848 utwardzono drogę do Mikołowa i Pszczyny. W 1850 roku zbudowano w Gostyni hutę „Adelajda”, nazwaną na cześć żony księcia Jana Henryka X Hochberga. W 1871 roku wieś zamieszkiwało łącznie 959 osób5.
Na początku XX wieku, w roku 1905, wieś liczyła 1016 osób, a pięć lat później, już 1135 osób. W latach 1913-1914 wzniesiono na terenie Gostyni kopalnię węgla kamiennego „Prinzengrube”, której nazwę przełożono w 1922 roku na „Książątko”. Gostyński okres kopalni zakończył się 1 lipca 1931 roku, kiedy decyzją administracyjną kopalnię wyłączono z granic Gostyni na rzecz Łazisk Górnych6.
20 marca 1921 roku w plebiscycie zorganizowanym na Górnym Śląsku, który miał zdecydować o przynależności regionu do Niemiec lub Polski, za Niemcami w Gostyni opowiedziało się 39 osób, a za Polską 585 osób7.
W dniach od 1 – 3 września 1939 r. stoczono pod Gostynią najkrwawszy bój z wojskami hitlerowskimi w obronie Śląska. Zginęło wtedy 22 żołnierzy polskich i 16 mieszkańców wsi. Dziś, jako upamiętnienie tamtych wydarzeń, co roku pod Pomnikiem Pamięci Żołnierzy Września 1939 roku odbywają się uroczystości patriotyczne o randze wojewódzkiej. W czasie trwania II wojny światowej wieś została zniszczona w 80%.
Gostyń była samodzielną gminą aż do roku 1945, kiedy to jako gromada weszła do granic gminy Wyry. W roku 1954 miejscowość stała się na powrót samodzielną gromadą, a od 1973 r. znowu częścią gminy Wyry. Od 1975 r. Gostyń była dzielnicą miasta Tychy (Tychy-Gostyń), a od 1991 r. ponownie częścią dzisiejszej gminy Wyry. W pierwszej połowie lat 90. XX wieku mieszkańcy Gostyni dążyli do utworzenia samodzielnej gminy.
| Rok budowy | Ważny budynek lub obiekt |
|---|---|
| 1838 | Szkoła (wyburzony, ok. 1987) |
| 18xx | Urząd gminy (spłonął, II wojna światowa) |
| 1895 | Drugi budynek szkoły (wyburzony, ok. 1989) |
| 1897 | Kolumna Trójcy Świętej |
| 1909 | Leśniczówka (Forsthaus Gostin) |
| 1922 | Kościół Podwyższenia Krzyża Św. |
| 1939 | Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła |
| 1939 | Schron bojowy „Sowiniec”, schron polowy |
| 1945 | Pomnik Pamięci Żołnierzy Września 1939 r. |
| 1958 | Remiza strażacka (na miejscu urzędu gminy) |
| 1961 | Nowa szkoła |
| 1966 | Dom kultury |
| 1970 | Ośrodek zdrowia |
| 1973 | Dom nauczyciela |
| 1987 | Przedszkole |
| 1987 | Urząd pocztowy |
| 1987 | Rozbudowa domu kultury |
| 1990 | Biblioteka publiczna |
| 1997 | Kościół Podwyższenia Krzyża Św. |
| 2000 | Rozbudowa ośrodka zdrowia |
| 2003 | Rozbudowa szkoły |
| 2011 | Obiekt rekreacyjno-kulturalny |
| 2014 | Kompleks boisk sportowych |
| 2018 | Rozbudowa przedszkola |
| 2020 | Modernizacja poczty |
| 2021 | Przebudowa domu kultury |
| 2023 | Rozbudowa szkoły |
| Budowa elementów infrastruktury | Okres budowy |
| Sieć elektryczna | międzywojnie |
| Kolejka linowa do transportu węgla | 1938 – 1939 |
| Sieć gazowa | lata 80. XX wieku |
| Sieć wodociągowa | lata 90. XX wieku |
| Sieć telekomunikacyjna miedziana | lata 90. XX wieku |
| Maszt telefonii komórkowej | ok. 2000 roku |
| Kanalizacja sanitarna ciśnieniowa | 2009 – 2024 |
| Sieć światłowodowa Multimetro | 2012 – 2013 |
| Sieć światłowodowa Tauron | 2021 – 2022 |
| Lata | Przynależność państwowa8 |
| – 990 | Królestwo Czech |
| 990 – 1138 | Państwo Polskie |
| 1138 – 1335 | Domena Piastów Śląskich |
| 1335 – 1526 | Królestwo Czech |
| 1526 – 1742 | Monarchia Habsburgów |
| 1742 – 1871 | Królestwo Prus |
| 1871 – 1918 | Rzesza Niemiecka |
| 1918 – 1922 | Republika Weimarska |
| 1922 – 1939 | Rzeczpospolita Polska |
| 1939 – 1945 | Rzesza Niemiecka |
| 1945 – 1989 | Polska Rzeczpospolita Ludowa |
| 1989 – | Rzeczpospolita Polska |
| Lata | Przynależność wojewódzka |
| 1922 – 1939 | autonomiczne województwo śląskie |
| 1945 – 1950 | województwo śląskie |
| 1950 – 1975 (1954 – 1956) | województwo katowickie (województwo stalinogrodzkie) |
| 1975 – 1999 | województwo katowickie |
| 1999 – | województwo śląskie |
| Lata | Przynależność powiatowa |
| 1922 – 1939 | powiat pszczyński |
| 1945 – 1954 | powiat pszczyński |
| 1954 – 1975 | powiat tyski |
| 1999 – | powiat mikołowski |
| Lata | Przynależność gminna |
| – 1945 | Gmina Gostyń |
| 1945 – 1954 | Gmina Wyry |
| 1954 – 1973 | Gromada Gostyń |
| 1973 – 1975 | Gmina Wyry |
| 1975 – 1991 | Miasto Tychy |
| 1991 – | Gmina Wyry |
| Lata | Porozumienia międzygminne |
| 2017 – | Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia |
Wykaz wydawnictw o historii Gostyni
Front wschodni : Służba w Wehrmachcie 1939-1945 / Henryk Pinocy ; oprac. Piotr Pinocy, Mateusz Pinocy, Paweł Pinocy
Mikołów : AA Print, 2022. – 176 s. : il. (w tym kolor.); 24 cm
ISBN 978-83-954270-6-0Prezentacja książki miała miejsce 13 stycznia 2023 roku w mikołowskim muzeum na piętrze „Białego Domku”.
Książkę można było kupić w serwisie Allegro w cenie 40 zł / egzemplarz.
Po obu stronach frontu : Dziennik śląskiego żołnierza 1943-1947 / oprac. Jan Szołtysek
Mikołów : AA Print, 2019. – 253 s. : il. (w tym kolor.); 22 cm ; ISBN 978-83-9542-700-8Publikacja zawiera dziennik Wiktora Szołtyska z Gostyni, w którym jako młody człowiek na bieżąco dokumentował swoją żołnierską drogę w czasie II wojny światowej – od Wehrmachtu do 2 Korpusu gen. Władysława Andersa. Dziennik opracował Jan Szołtysek, syn Wiktora, we współpracy z kuzynką Elżbietą Słomką i bratem Henrykiem Szołtyskiem.
Premiera książki miała miejsce w Bibliotece w Gostyni dokładnie 75 lat po tym, jak Wiktor dokonał pierwszego wpisu w dzienniku i dokładnie w tym samym miejscu, w którym znajdowała się jego szkoła. Książkę można było nabyć u autorów i w księgarniach internetowych.
W 2021 roku ukazało się drugie wydanie rozszerzone oraz wersja anglojęzyczna.
60 lat minęło... : Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 : 1961 - 2021 / Sybilla Cofała, Beata Myszor, Zofia Pucher
Częstochowa : Precjoza, 2021. – 160 s. : il. (w tym kolor.); 21 cm ;
ISBN 978-83-67003-01-8Książka była dostępna w ramach wydarzeń związanych z obchodami jubileuszu szkoły.
Gostyń od średniowiecza do współczesności / Lidia Borowian-Cyba, Henryk Cyba, Joanna Pasierbek-Konieczny
Katowice : Księgarnia św. Jacka, 2016. – 439 s. : il. (w tym kolor.); 24 cm ;
ISBN 978-83-7030-999-2Książka została wydana z okazji jubileuszu 25-lecia gminy Wyry.
Monografia dostępna jest w zasobach Biblioteki w Gostyni, Biblioteki w Wyrach oraz Biblioteki Śląskiej. W przeszłości można było ją nabyć w bibliotekach i w trakcie gminnych wydarzeń kulturalnych – w cenie 50 zł / egzemplarz.
Książka została wydana z okazji jubileuszu 25-lecia gminy Wyry, który był obchodzony 16 czerwca 2016 roku w sali widowiskowej Domu Kultury w Gostyni.
Gmina Wyry w ekonomiczno-socjologicznym zwierciadle / Urszula Swadźba, Stanisław Swadźba, Zbigniew Zagała
Katowice : „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, 2016 . – 246 s. : il. (w tym kolor.) ; 25 cm ;
ISBN 978-83-7164-899-1Książka została wydana z okazji jubileuszu 25-lecia gminy Wyry.
Książka dostępna jest w zasobach Biblioteki w Gostyni, Biblioteki w Wyrach oraz Biblioteki Śląskiej. W przeszłości można było ją nabyć w bibliotekach i w trakcie gminnych wydarzeń kulturalnych – w cenie 30 zł / egzemplarz.
Książka została wydana z okazji jubileuszu 25-lecia gminy Wyry, który był obchodzony 16 czerwca 2016 roku w sali widowiskowej Domu Kultury w Gostyni.
50 lat minęło... / Sybilla Cofała, Zofia Pucher
Gostyń : Zespół Szkół [w Gostyni], 2011. - 103 s. ; 21 cm
ISBN 978-83-9293007-8-5Publikacja wydana z okazji jubileuszu 50-lecia istnienia nowego budynku szkoły przy ul. Rybnickiej 141. Zawiera kolejno: słowo wstępne dyrektora, wspomnienia absolwentów, rys historyczny Gostyni oraz historię szkoły wraz z m.in. kompletnym wykazem dyrektorów, pedagogów, pracowników i absolwentów.
Książkę można było nabyć podczas wydarzeń związanych z obchodami 50-lecia nowego budynku szkoły w 2011 roku oraz w sekretariacie.
W roku 2021 wydano podobną książkę pod tytułem „60 lat minęło…”.
Gostyń - 70 lat historii : 1939-2009 [maszynopis nieopublikowany] / Joanna Pasierbek-Konieczny
[2010] . - 99s. ; 30 cmObszerny dokument traktujący o historii Gostyni powstały w oparciu o wcześniejszą pracę autorki. Pierwsza część dokumentu w sposób szczegółowy opisuje czynione w Gostyni i okolicy przygotowania do wojny, przebieg walk, które rozegrały się na gostyńskich polach w pierwszych dniach września 1939 roku, a także sytuację ludności cywilnej podczas II wojny światowej. Kolejny dział traktuje o zmianach przynależności administracyjnej Gostyni – od zakończenia wojny po czasy współczesne. Dokument przedstawia ponadto historię instytucji publicznych (szkoły, przedszkola, domu kultury, biblioteki, ośrodka zdrowia, poczty, OSP), działających w miejscowości zespołów („Gostynianki”) i organizacji zrzeszających mieszkańców (kółko rolnicze). Opisuje sytuację demograficzną miejscowości, wykazuje zmiany w nazewnictwie ulic, wylicza dostępne punkty usługowe i handlowe. Wskazuje na poczynione w miejscowości gminne inwestycje, licząc od tych zrealizowanych w latach powojennych, aż po realizacje współczesne. Dokument wieńczy dział dotyczący historii gostyńskich parafii, kościołów i kapliczek.
Dokument powstał na zlecenie gminy Wyry i został omówiony gostyńskim radnym kadencji 2006-2010 podczas jednego z posiedzeń Komisji ds. rozwoju miejscowości Gostyń.
Maszynopis został udostępniony w Bibliotece w Gostyni za sprawą radnego Henryka Cyby.
Śląski etos pracy : studium socjologiczne / Urszula Swadźba
Katowice : Wydaw. UŚ, 2001. – 242, [2] s. : il., err. ; 24 cm ;
ISBN 978-83-226-1101-3Dokument stanowi pracę habilitacyjną autorki. Książka prezentuje wyniki badań empirycznych, przeprowadzonych na wybranej grupie ludzi z czterech górnośląskich miejscowości: Gostyni, Kochłowic, Murcek i Wyr, których ludność powiązana była od dekad z okolicznymi kopalniami. Celem było m.in. prześledzenie ewolucji i zmian zachodzących w cechach śląskiego etosu pracy na przestrzeni lat. Książka zawiera anonimowe wypowiedzi mieszkańców Gostyni na kilka ciekawych z socjologicznego punktu widzenia tematów, które zostały zebrane w drodze wywiadu swobodnego. W jednym z rozdziałów można zapoznać się z opiniami gostynian co do zmian w strukturze śląskiego społeczeństwa, a w innym, poznać za ich sprawą wybrane systemy pracy, spośród tych stosowanych w śląskich zakładach pracy.
Publikacja znajduje się w zasobach Biblioteki Śląskiej na półce w Czytelni Zbiorów Śląskich.
Książka stanowi pracę habilitacyjną autorki, która jest profesorem Uniwersytetu Śląskiego.
Wspomnienia [imię i nazwisko autora] z Gostyni [maszynopis nieopublikowany]
1999Wspomnienia spisane przez rodowitego mieszkańca Gostyni. Autor szczegółowo opisuje Gostyń sprzed pierwszej wojny światowej. W odniesieniu do dziejów swoich i swojej rodziny, kreśli obraz miejscowości oraz jej mieszkańców na przestrzeni XX wieku. Nie tylko opisuje ważne wydarzenia, takie jak budowa kościoła czy pomnika, ale też oddaje panujące wśród mieszkańców nastroje. Autor często przywołuje imiona i nazwiska osób związanych niegdyś z miejscowością, o których trudno byłoby dziś cokolwiek powiedzieć, chroniąc je od zapomnienia.
Dokument powstał z myślą o dzieciach i wnukach autora. Maszynopis został przygotowany we współpracy z przyjacielem autora spoza Górnego Śląska, który przepisał całość na klawiaturze komputera, odpowiednio opracował i wydrukował.
Egzemplarz do opisu przekazała w 2015 wnuczka autora prosząc o zastrzeżenie nazwiska. Być może dokument będzie kiedyś szerzej dostępny.
Gostyń : zarys dziejów gminy i parafii [maszynopis nieopublikowany] / Ludwik Musioł
1962. – 103 k. : maszyn. ; 28×21 cmW części dotyczącej gminy, autor monografii traktuje m.in. o pochodzeniu nazwy „Gostyń”, „Gostynka”, początkach wsi Gostyń i dziejach od ponownego założenia. Opisuje stan miejscowości w roku 1860, pracę zarządu gminy, dzieje szkolnictwa, dawny przemysł, rozwój dróg. Rozlicza liczne dole i niedole mieszkańców. W części poświęconej historii parafii, autor traktuje m.in. o dawnej przynależności parafialnej, dekanalnej i diecezjalnej wsi, dążeniach gostynian do własnej parafii i dziejach samej parafii. Przedstawia kolejnych duszpasterzy, radę parafialną oraz działające przy parafii grupy. Opisuje inwestycje i prace czynione przy kościele.
Dokument dostępny w Czytelni Zbiorów Specjalnych Biblioteki Śląskiej (wolny dostęp, sygnatura R 965 III) oraz w archiwach parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Gostyni. Obie wersje nieznacznie się od siebie różnią pod względem zawartości.
Pierwsza monografia Gostyni powstała na zlecenie gostyńskiej parafii jako monografia miejscowości i parafii.
Dokumenty w pełnej wersji cyfrowej
Cegiełka na budowę kościoła wydana w połowie lat 30. XX wieku. Wersja cyfrowa powstała na podstawie dwóch oryginalnych egzemplarzy, w tym ze zbiorów Bronisławy Grolik.
Pierwszy numer gazety parafialnej „Głos Apostołów” z 1997 roku. Wersja cyfrowa na podstawie egzemplarza ze zbiorów Bronisławy Grolik. Gazeta ukazywała się w każdą niedzielę od października 1997 roku do marca 2022 roku, czasami również jako dwutygodnik. Pierwsza i jak dotąd jedyna w pełni gostyńska gazeta.
WKRÓTCE
Ostatni w historii numer gazetki szkolnej „Bzyczek” z czerwca 2007 roku.
WKRÓTCE
Pierwszy w historii numer gazetki szkolnej „Przegląd Prymusa” z drugiej połowy 2007 roku.
Pochodzenie nazwy miejscowości oraz jej odpowiedników w języku niemieckim i polskim
– Die älteren Ortsnamen Schlesiens (1896)
Statystyka dla gminy Gostyń
– Podręcznik Powiatu Pszczyńskiego (1933)
Artykuł „Gostyń osiedlem gospodarnych” o licznych czynach społecznych i otwarciu nowego przedszkola (część 1)
– Trybuna Robotnicza (11 XII 1987)
Artykuł „Gostyń osiedlem gospodarnych” o licznych czynach społecznych i otwarciu nowego przedszkola (część 2)
– Trybuna Robotnicza (11 XII 1987)
Huta Adelajda na liście hut górnośląskich
– Historja górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku cz.II (1936)
Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Św. na liście dekanatu mikołowskiego
– Rocznik Diecezji Śląskiej (1928)
Za pośrednictwem powstałej w 2021 roku strony dkgostyn.pl/odkurzamy-wspomnienia/ można zapoznać się ze starymi zdjęciami i dokumentami dotyczącymi miejscowości. Zdjęcia z domowych archiwów mieszkańców od 2022 roku można oglądać z kolei na stronie nastarejfotografii.dkgostyn.pl.