Gostyń (de. Gostin, szl. Gostynie) to górnośląska miejscowość położona na terenie województwa śląskiego, w powiecie mikołowskim, w gminie Wyry. W Gostyni mieszka 4501 mieszkańców1, a jej powierzchnia wraz z lasami wynosi 16,44 km2. Miejscowość zawiera się w granicach Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii3.
W Polsce istnieje kilka miejscowości o tej samej nazwie, jednak Gostyń ze śląskiej ziemi jako jedyna występuje w rodzaju żeńskim (mówi się „ta Gostyń”; w przypadkach: „w Gostyni”, „na Gostyni”, „za Gostynią”, nigdy zaś „w Gostyniu” czy „za Gostyniem”4). Wśród mieszkańców przyjmuje się również nazwę „Gostyń Śląska”, która od razu sytuuje miejscowość na „swoim miejscu” oraz nie przysparza kłopotów z prawidłową odmianą. W dokumentach historycznych miejscowość jest identyfikowana jako Gostinia (1471), Gostin (1575), Gossdiena (1586), Gustina (1629) czy Gostynia (VIIIw.)4.
Położenie i drogi
Gostyń położona jest w centralnej części województwa śląskiego. Od zachodu graniczy z Mościskami i Zawiścią (gmina Orzesze), od północy z Łaziskami Średnimi (gmina Łaziska Górne) i Wyrami (gmina Wyry), od wschodu ze Żwakowem (miasto Tychy), a od południa z Kobiórem (gmina Kobiór) i Zgoniem (gmina Orzesze).
Najważniejszy trakt komunikacyjny stanowi droga wojewódzka nr 928, przebiegająca przez centrum Gostyni z północy na południe (ulica Pszczyńska). Droga jest głównym, utartym przed wiekami, szlakiem dojazdowym, który łączy miejscowość z Mikołowem i Kobiórem. Ważne arterie Gostyni stanowią także drogi powiatowe: ulica Rybnicka, Miarowa, Łuczników i Drzymały. Naturalnym przedłużeniem ulicy Rybnickiej w ciągu komunikacyjnym zachód-wschód jest ulica Tyska, pozostająca drogą gminną.
| Drogi wojewódzkie |
| ul. Pszczyńska (DW 928) – dawniej Mikołowska, Nikolaistraße |
| Drogi powiatowe |
| ul. Rybnicka – dawniej Kościelna |
| ul. Miarowa – dawniej Polna, Feldstraße |
| ul. Łuczników – dawniej Dworcowa |
| ul. Wojciecha Drzymały – dawniej 1 Maja |
| Drogi gminne |
| ul. Akacjowa |
| ul. Wilhelma Bojdoła |
| ul. Bukowa |
| ul. Brzeźna |
| ul. Brzozowa |
| ul. Czereśniowa |
| ul. Dębowa |
| ul. Franciszka Fityki |
| ul. Grabowa |
| ul. Jarzębinowa |
| ul. Jesionowa |
| ul. Jodłowa |
| ul. Kalinowa |
| ul. Kasztanowa |
| ul. Władysława Kiełbasy |
| ul. Klonowa |
| ul. Franciszka Kłosa |
| ul. Leśna |
| ul. Lipowa |
| ul. Macierzanki |
| ul. Magnolii |
| ul. ks. Tomasza Mamzera |
| ul. Miarowa – dawniej Powstańców |
| ul. Motyla – dawniej Górna (na Oderbergu) |
| ul. Obrońców Ziemi Śląskiej |
| ul. ks. Franciszka Olmy |
| ul. Pod Lasem |
| ul. Pszczela |
| ul. kpt. Jana Rybczyńskiego |
| ul. Sasanek |
| ul. Stokrotek |
| ul. Sosnowa |
| ul. Tęczowa |
| ul. Tyska – dawniej Józefa Wieczorka |
| ul. Wierzbowa |
| ul. Wiśniowa |
| ul. Zajęcza |
Za drogi wojewódzkie odpowiada Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach, za drogi powiatowe Powiatowy Zarząd Dróg w Mikołowie, a za drogi gminne Urząd Gminy Wyry.
Środowisko naturalne
Miejscowość umiejscowiona jest w południowej części gminy i stanowi fragment Kotliny Oświęcimskiej. Gostyń położona jest nad rzeką Gostynką, lewostronnym dopływem Wisły. Długość Gostynki szacuje się na 31,2 km, a powierzchnie jej dorzecza na 336,8 km².
W podmokłej i szerokiej dolinie rzeki występują lokalne skupiska niezbyt bogatych rud darniowych, które w przeszłości były ważnym surowcem do wytopu żelaza i metalu. Do rzeki Gostynki dopływa szereg cieków wodnych drenujących obszar gminy. Jakość wód rzeki Gostynki jest pozaklasowa o czym zdecydowały zanieczyszczenia bakteriologiczne, związki biogenne, związki mineralne i zawiesina. Świadczy to o zanieczyszczeniu rzeki ściekami socjalno–bytowymi i słonymi wodami dołowymi z kopalni5.
Gostyń charakteryzuje mozaika zbiorowisk roślinnych. Napotkamy tu wiele pól uprawnych i różnorodnych łąk. Część powierzchni Gostyni zajmują lasy, które w większości pozostają w administracji Lasów Państwowych. Do gatunków najczęściej spotykanych zwierząt występujących w lasach, a także na polach i łąkach można zaliczyć m.in. bażanty, kuropatwy, kuny leśne, łasice, wiewiórki, jeże, jelenie, sarny, lisy, dziki i zające5.
Herb Gostyni
Według współczesnej interpretacji herb przedstawia sześć mis, przed którymi siedzi ugoszczony w Gostyni podróżnik. To nawiązanie do gospody stojącej dawniej w centrum miejscowości, która stanowiła dla wielu podróżników ważny przystanek w podróży wzdłuż szlaku handlowego między Mikołowem (1276) i Pszczyną (1303).
Według innej wersji, powołującej się na wizerunek utrwalony na XVIII-wiecznej pieczęci gminy Gostyń, herb przedstawia sześć łódek w przystani, co również jest zgodne z historią. Dawniej, prócz licznych cieków wodnych drenujących miejscowość, w Gostyni znajdowało się kilka jezior, których pozostałością są gdzieniegdzie do dziś istniejące groble.
Kolorystyka herbu z jednej odpowiada historycznym barwom Górnego Śląska (złoto i błękit), a z drugiej wpisuje się w opowiadaną historię, gdzie łodzie/misy są złote, jezioro/stół wyznacza błękit, a wybrzeże/podróżnika definiuje srebro (biel).
Tożsamość
W czasie plebiscytu na ziemiach górnośląskich w 1921 roku ponad 93%6 mieszkańców Gostyni opowiedziało się za Polską.
Podczas narodowego spisu powszechnego w 2002 roku 21,43% mieszkańców zadeklarowało przynależność do narodowości śląskiej. W kolejnym spisie, w 2011 roku, ponad 40% mieszkańców złożyło taką deklarację (najwięcej w skali regionu). Równie chętnie mieszkańcy opowiadali się za używaniem języka śląskiego. Gdyby ten język został uznany przez polskie prawo, Gostyń mogłaby posługiwać się na rogatkach tablicami dwujęzycznymi: Gostyń – Gostynie.
W referendum dotyczącym wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, które w całym państwie odbywało się w dniach 7-8 czerwca 2003 roku, za opowiedziało się 1125 (77%) biorących udział w głosowaniu uprawnionych mieszkańców Gostyni7.