Autonomia

W latach 1922-1939 województwo śląskie posiadało status województwa autonomicznego.

Przedwojenne województwo o tak szczególnym w skali całego państwa statusie, obejmowało m.in. Katowice, Chorzów, Świętochłowice, powiat tarnogórski, lubliniecki, pszczyński (w tym gminę Gostyń), rybnicki, cieszyński i bielski. Autonomię formalnie zniesiono w 1945 roku kontrowersyjną uchwałą Krajowej Rady Narodowej.

Dzięki autonomii województwo śląskie posiadało własny skarb, tworzony z podatków obywateli i innych opłat, a także z działalności gospodarczej. Skarbem dysponował Sejm Śląski. Tylko jedna dziesiąta części dochodów, zwana tangentą, była przekazywana do skarbu Rzeczypospolitej. Województwo śląskie, poza pokrywaniem kosztów utrzymania urzędników państwowych, wojska, części straży granicznej, nie partycypowało w dochodach skarbu Rzeczypospolitej. Wszystkie wydatki finansowało z własnego skarbu. W latach koniunktury gospodarczej starczało tych dochodów na inwestycje i budownictwo obiektów użyteczności publicznej¹.

Władysław Leopold Jaworski, przedwojenny znawca prawa konstytucyjnego, stwierdził, że w stosunku województwa śląskiego do Rzeczypospolitej Polskiej mamy do czynienia właściwie z unią dwóch państw².

Województwo śląskie było w skali kraju najbogatsze i najbardziej uprzemysłowione. Według danych z 1931 roku, większość mieszkańców pracowała w górnictwie i przemyśle³. Obszar całego województwa oplatała gęsta sieć dobrych jakościowo dróg bitych⁴ i linii kolejowych. Z lotniska Muchowiec realizowano regularne loty krajowe i międzynarodowe⁵. Województwo przodowało pod względem liczby zarejestrowanych samochodów, linii telefonicznych i oddanych do użytku wysokościowców.

---

Śląskie Województwo Autonomiczne

Takie miano mogłoby nosić nowe województwo śląskie, gdyby w przyszłości udało się wprowadzić w życie propozycje zwolenników decentralizacji, które odnoszą się do autonomicznego województwa śląskiego istniejącego w latach 1922-1939 oraz doświadczeń współczesnych regionów zachodnioeuropejskich.

Zasady autonomii terytorialnej, funkcjonowanie instytucji autonomicznych oraz zakres kompetencji, jakie rząd centralny przekaże regionowi, określa propozycja Statutu Organicznego Śląskiego Województwa Autonomicznego.

⁶

Główne założenia:

Stolicą jest miasto Katowice.
Mienie Skarbu Państwa staje się własnością województwa autonomicznego.
Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm Śląski.
Władzę wykonawczą sprawuje Rząd Śląski.
Na czele Rządu Śląskiego stoi Prezydent Ministrów.

Powołanie instytucji autonomicznych:
– Skarb Śląski,
– Śląski Sąd Administracyjny z siedzibą w Opolu,
– Śląski Rzecznik Praw Obywatelskich z siedzibą w Bielsku-Białej,
– Śląska Rada Komunikowania Masowego z siedzibą w Rybniku.

Do wyłącznych kompetencji autonomii należą:
– organizacja instytucji samorządowych,
– planowanie przestrzenne,
– polityka mieszkaniowa,
– transport drogowy, kolejowy i linowy,
– rolnictwo, lasy, ochrona środowiska,
– muzea, biblioteki, pomniki, rozwój kultury,
– oświata na wszystkich szczeblach,
– wspieranie sportu i turystyki,
– system powszechnej ochrony zdrowia,
– pomoc społeczna,
– ochrona konserwatorska.

Porządek publiczny zapewnia Straż Śląska.

Powrót do autonomii województwa śląskiego w obecnie obowiązujących warunkach wymaga zmiany Konstytucji RP. Pełna treść Statutu Organicznego Autonomicznego Województwa Śląskiego jest dostępna tutaj.

---